Kit Zauhar tarafından yazılan ve yönetilen Actual People (2021) ve This Closeness (2023) filmleri MUBI gösterimi dahilindedir. Filmlerin hangi seçkiye dahil edildiği de ilk bakışta yeterli bilgiyi verecek niteliktedir. Zira seçkiler şu şekildedir: “En Yeni, En İyi”, “Belirsizlik Çağı: Y Kuşağı Kaygıları”, “Yeni Bir Bakışla: Kameranın Ardındaki Kadınlar”, “Ağzımızdan Çıkanlar: Kit Zauhar’dan İki Film Birden” ve “Amerikan Bağımsızları”. Yönetmenin ilk uzun metraj filmi Actual People, Locarno Film Festivali’nde gösterilmiş, ikinci uzun metraj filmi This Closeness ise South by Southwest Film Festivali’nde gösterilmiştir. Filmografisinde iki kısa film de bulunan Zauhar, 1995 senesinde Philedelphia’da doğmuştur.
Zauhar, tarih bazlı olmasa da deneyim ve kaygı bazında dahil olduğumu düşündüğüm kuşağın kendisiyle ve çevresiyle ilişki kurma biçimini kusursuz bir şekilde yansıtıyor. Elbette “Belirsizlik Çağı” seçkisinde Zauhar’ın filmlerinin dışında genç birisinin kendisini bulabileceği birçok film mevcut, fakat şu ana kadar izlediklerim arasında Zauhar’ın anlatımından daha yakın hissettiğim bu türde herhangi bir filme rastlamadım. İki filmini de izledikten sonra izlenimlerimi kaleme almak istedim; ancak uzun bir süre duyduğum bu yakınlığı nasıl açıklayacağımı bilemedim.
Sonradan fark ettim ki karakterler, yönetmen ve ben hayatımızın aynı evrelerindeyiz. Aramızda fazla yaş farkı yok. Ne ergen ne de yetişkin olmanın getirdiği arada kalmışlık hissiyle baş etmeye çalışıyoruz. Bu yüzden kaygılıyız, kendimize açmazlar yaratıyoruz. Aynı dönemde genciz ve yaşlanıyoruz.
Actual People: Beliren Yetişkinlik ve “Artık Eski Olan” Meselesi
1950’lerin başında Erik Erikson, psikososyal gelişim teorisini ileri sürdüğünde, bazı bireylerin ergenlik sonrası kimlik sorunlarıyla mücadele etmeye devam ettiğini fark etti. Ergenlik ile erken yetişkinlik dönemlerinin zamansal olarak birbirine çok yakın olduğunu düşündüğü için bu iki dönem arasında ayrı bir evre öne sürmeyi gerekli görmedi. Ancak, Jeffrey Arnett ve bir dizi araştırmacı, insan gelişiminde “beliren yetişkinlik” (emerging adulthood) olarak adlandırılan yeni bir evrenin varlığını işaret ettiler. Arnett’e göre son yirmi yılda bireyler ve aileler için yaşamda önemli yapısal ekonomik ve teknolojik değişiklikler meydana gelerek beliren yetişkinlik evresini ortaya çıkardı. Arnett beliren yetişkinlik evresine dair kimlik keşifleri, istikrarsızlık, ben-odaklılık, arada kalma hissi ve olasılıklar ya da iyimserlik olmak üzere beş özellik nitelemiştir. [1]
Beliren yetişkinlik evresinin zorluğu, “bir eş ve bir kariyer bulmak için içsel ihtiyaç ve dış taleplerin gerçekliğiyle meşgul olmaktır.” [2] İyimser bir tavırla, deneyimin kendisine odaklanarak birey kendisi ve çevresi hakkında yeni şeyler keşfedebilir. Ancak romantik ilişkiler ve iş alanlarında kişinin beliren yetişkinlik evresinde fazlaca sarsıntıya uğraması da yaygındır. [3] Riley’nin artık eski olan erkek arkadaşı ile onun ailesinin ikamet ettiği şehre taşınma planı suya düşer, yine onun bağlantılarıyla bulunmuş ev arkadaşı bir ay içinde evden ayrılmasını ister. Yeni bir romantik ilişkinin peşindeyken sadece limerans (aşırı yoğun ve idealize edilmiş, gerçeklikten uzaklaşan romantik bağlanma) veya situationship (duygusal veya cinsel yakınlığın bulunduğu fakat ismi konmamış ilişki türü, durum-ilişki) bulur. O sırada final ödevinin teslim tarihi kaçırır. Ailesinin yanına dönmeye karar verirse de orada kimse onun yeniden beliriveren varlığına alışmaya istekli olmayacaktır.
Yukarıda da belirtildiği gibi, Actual People Zauhar’ın ilk uzun metraj filmidir. Hatta oto-kurgusal bir yapım olmasıyla da dikkat çeker. Çevrimiçi izlediğim bir röportajında filmin yapısal olarak kendi hayatından izler taşıdığını söylemiştir. Actual People, isminden de anlaşılacağı üzere asıl insanlardır. Art arda gelen sarsıntılar birbirini güçlendirir elbette, ancak çığ gibi büyüyen, alegorik bir kendini baltalama davranışı yoktur ortada. Zauhar’ın sinemasının gücü bence tam da buradan kaynaklanmaktadır. Çünkü diyaloglar, karakterler ve yönetmenin kendi oyunculuğu size kendi arkadaş grubunuzu, kendinizi anımsatacak kadar doğaldır.
This Closeness: Rahatlatıcı Ürperti ve Sınırlar
Tessa ASMR videolarından bahsederken “rahatlatıcı ürperti” der. Şahsen ASMR’ı dehşet verici bulsam da This Closeness filminin bu hissi koruduğunu düşünüyorum. Filmde bir çift, Philedelphia’da bir oda kiralar ve diğer odada kalan kişiyle tuhaf karşılaşmalar yaşar. Elbette, bu karşılaşmanın tuhaf bulunma hâli de karşılıklıdır. Actual People filmindeki gibi karakterler ve diyaloglar çok tanıdıktır. Bu sebeple rahatlatıcı bir yanı olduğu kadar ürpertici bir yanı da vardır.
Dinlediğim bir röportajında Zauhar, filmi pandemi zamanında yazdığını ve bu dönemde de revaçta olan ASMR ile yaşadığı uykusuzluk sebebiyle tanıştığını söylemişti. Film pandemi döneminde geçmiyor fakat o dönemde yazılmış olmasının veya çekiminin planlanmasın hissiyat olarak belirgin olduğunu düşünüyorum. Sosyal izolasyon, kişisel alanın tanımlanması konusunda belirsizliğe yol açmaya yatkın bir dönemdi. Çünkü kişisel alan derken sosyal izolasyonda olduğu gibi -fakat farklı- bir fiziki ve psikolojik sınırlamadan bahsediyoruz. Pandemide çoğunlukla mekânsal bir sınırlamadan bahsetsek de sınır koyma pratiğinin önemli ölçüde kesintiye uğradığını belirtmek gereklidir. Bu dönemde gençliğini yaşayan kişiler için durum daha kötüdür, çünkü sınır koyma ve dengeleme pratiği henüz oturmamışken alt-üst olur. This Closeness filminde birbirlerinin tanık olmak istemediği kadar mahremine tanık olan iki gruptan söz edebiliriz. Bu noktada mekânsal sınırlar (mesela duvarlar) kişisel sınırlar arasında film bazında bir benzerlik kurulabilir.
Adam’ın ilk misafirleri Tessa ve Benjamin geldiğinde ortak alanlardaki sohbetleri zoraki ve kısadır. Çünkü ne arkadaştırlar ne de ev arkadaşı, aynı mekânı belirli bir süre paylaşan yabancılardan başka bir şey değillerdir. Yine de duvarlar incedir. Bazen bir işgal ve bilmemezlik, bazense inat ve saldırganlık bu ince duvarlarla iletilir.
Novick & Novick sadomazoşist patolojinin gelişimsel evrelerdeki görünümüyle ilgili iki hatlı bir model ortaya koymuştur. Bu modelde iki öz-düzenleme sistemi yer almaktadır, açık sistem ve kapalı sistem. Sistemler şu şekilde açıklanmaktadır: “Sistemlerden ilki gerçeklikle uyumlu olup, neşe, sevgi, yetkinlik ve yaratıcılıkla karakterizedir. Diğeri, gerçeklikten kaçınır ve güç dinamikleri, tümgüçlülük ve durağanlık nitelikleri taşır.” [4] Genç erişkinlik evresinde yaşanılan zorluğa karşı verilen kapalı tepki değişime direnmek, zamanı inkâr etmek ve yaşama dair görevlerden kaçınmaktır. Kapalı tepki, sadomazoşist tepkidir.
Yönetmenin kendisi tarafından canlandırılan iki karakter de romantik ilişkilerinde kendi ihtiyaçlarını göz ardı ederler. Sınırlarını koruyamazlar. Bu bağlamda iki karakterin de kapalı tepki verdiğini düşünüyorum. Ayrıca bunu belirtmenin de önemli olduğunu düşünmemin sebebi kapalı tepkinin karakterleri gerçek kılması. Örneğin, Tessa psikoloğuyla yaptığı telefon görüşmesinde de ilişkinin bir yere gitmediğini ama kazanmak istediği için Benjamin’den ayrılmadığını söyler. Yapılacak en akıllıca seçenek daha fazla psikolojik hasar almadan o kişiden uzaklaşmak olacakken Tessa nasıl bir kazançtan bahseder? Filmde izlediklerimizle bu sorunun yanıtını bilemeyeceğimiz gibi benzer bir şey hissediyor olsak da yine, bu sorunun yanıtını bilemeyeceğiz. Bu bakımdan Zauhar, sadece seyircinin özdeşim kurabileceği karakterler yaratmakla kalmaz, kırılganlığının farkında bir kuşağı tüm kaygılarıyla ekrana taşır.
Kaynakça
[1], [3] Compton, W. C., & Hoffman, E. (2019). Positive Psychology: The Science of Happiness and Flourishing (3rd ed.). SAGE Publications.
[2], [4] Bergstein, A., Salomonsson, B., Bronstein, C., Frank, C., Ribas, D., Bourdin, D., … Volkan, V. D. (2024). Mazoşizm: Uluslararası psikanaliz yıllığı 2023 (A. Day, A. Kuruoğlu, A. Erbahar, B. Habip, C. S. Gürdal, D. G. Eren, E. Salman, G. Köksal, M. T. Sivri, N. Taşkıntuna, & Ş. Postacı, Çev.; M. T. Sivri, Ed.). İstanbul: Psike İstanbul.
