Var mı Bilet, Yıldızların Altında?

Önünde gölgelerin oynadığı kocaman bir perde, tahta sandalyeler, çerezler, meyveler, muhabbetler ve gökyüzü… Mayıs cemrelerinin toprağa düşmesiyle birlikte Mart ayında aralanan kapılar ardına kadar açılır ve hayat, artık dört duvarın dışına taşınır. Türkiye’de 80’li yıllarda başlayan yazlık sinema ya da bir başka adıyla açık hava sineması, ilk olarak Türkan Şorayları, Hülya Koçyiğitleri, Tarık Akanları ağırlamıştır. Bu dönemde çoğu nesil, Yeşilçam’ın tadına ilk olarak yaz ile sonbahar arasında kurulan bu beyazperdelerde bakmıştır. O günün çocuk, genç nesli, geçen zamanla bugünün yetişkinleri olunca da yazlık sinemalar, siyah beyaz fotoğrafların köşesinden göz kırpan, nostaljik birer hatıra gibi karşımıza çıkar. 2001 yapımlı Vizontele filminde Reis Bey’in, karısına televizyondan bahsedip artık her evde bir televizyon bulunacağını söylediğinde Siti’nin verdiği tepki hiç de haksız değildir: “Sebep?” Yeniliğe kapalı değiliz; ancak günceli rafa kaldırıp “eski” hâline getiren, çağın hızlı deviniminin, maalesef televizyonların, evlerin içine girmesiyle birlikte yazları ardına açılan kapıları kapattığını da üzülerek kabul etmek gerekir. 90’lara gelindiğinde yazlık sinemalar da televizyonla ilk mücadelelerini vermeye başlar. Sahi, nedir sebep? Neden en nefes kesici sahneyi yıldızların altında bir dost ile, komşu ile, eş ile paylaşmak varken dört duvarın arasında küçültülmüş bir ekrana kocaman bir geleneği sığdırmaya çalışalım? Biz çekirdek seslerini, karpuz kabuklarını, gökyüzüne özgürce yükselen kahkahaları unutmadık. Bu özel dosyamızda ilklerimize dönüp açık hava sinemalarındaki ilk deneyimleri sorduk. Aynı gökyüzünün altında kimler hangi perdeyi paylaşmış, hatırlayalım… Keyifli hatıralar… Rabia Elif Özcan Bu dönemi geçirdiğim Almanya’nın şirin kenti Marburg’ta da yazın başlangıcıyla birlikte, şehrin ortasında yer alan tepenin üzerindeki büyük şatonun bahçesi açık hava sineması için düzenleniyor. Bu Gotik atmosferde, üstelik yıldızların altında The King’s Speech (2010), The Grand Budapest Hotel (2014), Birdman (2014) gibi yakın tarihli filmleri izlemek bambaşka bir deneyim oluyor. Ancak yine Avrupa ikliminin azizliğine uğruyoruz ve beyazperdemiz yağmurla yıkanıyor. Bu sırada arkadaşımız Aleksandar Zekic’e soruyoruz: - Açık havada izlediğin ilk filmi hatırlıyor musun? - Evet, henüz çocukken 1995 yapımlı Heat’i yine bu şatonun bahçesinde izlemiştim. - Nasıl bir deneyimdi? Neler hissettin? - İlk açık hava sineması deneyimi için sert bir filmdi. Geceydi, karanlıktı ve filmin geriliminin içinde buluyordunuz kendinizi. - Peki seni bugüne dek açık havada en çok etkileyen film hangisi oldu? - Hiç düşünmeden cevap verebilirim, 2013 yapımlı Romeo and Juliet… Sadece müzikleri bile üzerimize yıldızlardan yağıyordu sanki ve o deneyimi hiçbir zaman kelimelerle ifade edemedim. Aleksandar’ın beyazperdesine bir göz atalım: Heat (1995) Sinemada yılların eskitemediği , klasikleşmiş yüzlerden Al Pacino’nun bizi başrolde karşıladığı suç-drama türündeki Heat, bir suç örgütü ile onları durdurmaya çalışan Vincent (Al Pacino) arasındaki kovalamacayı, mücadeleyi ve suç motivasyonundaki felsefeyi anlatır. Filmde ihanet ile intikam, suç ile adalet, sahneyi sırasıyla paylaşır ve ortaya bu ikilikler arasındaki gerilimle nefes kesen bir aksiyon çıkar. Rabia Elif Özcan Hayatını sinema üzerine kuran arkadaşım Ozan Yunus Engin’e yazlık sinemada izlediği ilk filmi sorduğumda 1996 yılında Yavuz Turgul’un yazıp yönettiği Eşkıya filmi cevabını verdi. Şanslı olduğunu düşünüyorum; sinemamızın mihenk taşlarından birini serin bir yaz akşamında izlemenin güzelliği başkadır nitekim. Günümüze kadar televizyon kanallarında birçok kez gösterilen filmi hâlâ izlemeyen varsa diye birkaç kısa cümleyle bahsini yapayım; Türkiye Sineması’nın gelmiş geçmiş en iyi filmlerinden biri sayılıyor Eşkıya (1996). Yönetmen koltuğunda; Muhsin Bey (1987), Aşk Filmlerinin Unutulmaz Yönetmeni (1990), Gönül Yarası (2005) gibi sinemamızın kült filmlerinin de yöntmeni olan Yavuz Turgul oturuyor. Eşkıya, Baran’ın (Şener Şen) Cudi Dağ’ında jandarmaya yakalanması ve 35 yıl boyunca demir parmaklıklar ardında yatmasının ardındaki gerçekleri, beraatinden sonra gittiği köyünde hiç kimseyi bulamayıp İstanbul’a gelmesinin ardından yaşadıklarını anlatıyor. Sevdiği kadın Keje’yi arayıp bulduğunda yüz yüze geldikleri sahne, çoğu izleyenin kalbine bir yumruk oturtmasıyla meşhurdur. Doğu-Batı farkı, zamanın değişmesi ve bazısının değişen zamana uyması, ama bazısının da hep olduğu gibi kalması gerçeği var Eşkıya’da. Nurbanu Gürsoy Açıkhava sineması bizim jenerasyona biraz uzak bir kavram. Filmlerden görüp, yaşça büyüklerden duyduğumuz kadarıyla kafamızda oluşan bir imge var, ama yine de bu imge de belli belirsiz. Her ne kadar günümüzde de çeşitli organizasyonlar kapsamında bu nostaljik aktivite canlandırılmaya çalışılsa da yine de o eski zamanların ruhunu tam manasıyla yakalayabilmek mümkün görünmüyor. Özel dosyamızın benim payıma düşen kısmında da işte bu ruhu yakalayabilmiş birisiyle görüşme şansını yakaladım: Neşe Abla. Neşe Abla henüz ufak yaşlarda Merter’deki açıkhava sinemasına başta teyzesi olmak üzere tüm ailesiyle bolca gitmiş. Özellikle 6-7 yaşlarındayken fazlasıyla yerli melodrama maruz kaldığını söyleyen Neşe Abla’nın küçük yaşına karşın etkisinde kaldığı film ise bir Hollywood komedisi olmuş: The Apartment. Her ne kadar Merter’deki sinemada çok fazla Ferdi Tayfur filmi izlese de Billy Wilder’ın yönetmenliğini üstlendiği ve Jack Lemmon’ın leziz performansıyla akıllarda kalan filmi hatırladığı zamanlar, hanımefendiyi bugün bile ziyadesiyle mutlu ediyor. İsterseniz konusu açılmışken filmi de kısaca anımsayalım. 1960 yapımı filmin başrollerinde Jack Lemmon’a Shirley McLaine ve Fred Macmurray eşlik ediyor. New York’ta büyük bir sigorta şirketinin çok sayıda çalışanında biri olan Bud Baxter (Lemmon), Manhattan’daki dairesini şirketteki üst düzey yöneticilerin ufak kaçamaklar yaptığı bir garsoniyer haline getirmiştir. Şirket patronunun kendi evine getirdiği kız, Baxter’ın hoşlandığı asansör görevlisi Fran olunca işler daha da karmaşıklaşır ve ortaya komediyle romantizmin başarılı bir biçimde harmanlandığı güzel bir seyirlik çıkar. Can Bediroğlu Sinemaya yüklenen anlamlar nesilden nesile değişiyor. Farklı formlara bürünüyor. 90 neslinden öncekilere sorarsak, sinema maceraları hakkında bir kitap bile yazabilir belki de. Ama sonra büyük bir değişim oluyor, teknoloji giriyor hayatlara ve sinemayı evlere taşıdığımızı sanmamıza neden oluyor. Ama taşıyamadık aslında. Bir açık hava sinemasının tadını, evimizdeki koltukta tek başımıza otururken alamayız ki. Orada biriktirdiğimiz arkadaşları, aşkları, mutlulukları evimize taşıyamayız ki. Aslında eski nesil için anlam ifade eden açık hava sinemaları, bıraksalar yeni nesili de mutlu eder… Yalnızca kafaların kaldırılıp etrafa bakılması gerek. Kendimizi yalnızlaştırmayı bırakıp sıcak bir yaz akşamında tanımadığımız insanlarla aynı şeylere gülüp aynı şeyler için ağlamamız gerek. Ben bunu sevgili arkadaşım Hilal Gürkan ile yaptım. Ankara'nın serin bir yaz akşamında American Honey (2016) filmini izlerken de ona, açık hava sinemasının onun için ne anlama geldiğini sordum. Onun da benim gibi açık hava sinemalarıyla pek nostaljik anıları yokmuş. Neslimizin böyle olduğunu daha önce de söylemiştim… Ama My Neighbor Totoro’ yu (1988) izlediğini anımsıyor. Sekiz ya da dokuz yaşlarındayken arkadaşları çok heveslenmiş, onu da sürüklemişler sinemaya. Patlamış mısır yiyememişler ama olsun, film çok güzelmiş sonuçta. Arada bir sesler cızırdıyormuş ama olsun, yine de film güzelmiş sonuçta. My Neighbor Totoro ’yu (1988) anımsamamız gerekirse, iki küçük kız kardeş babalarıyla birlikte doğa ananın kucağında bir yere taşınmalarının ardından farklı bir dünya keşfederler. Bu dünyada Totoro yaşıyordur. Kendisi kocaman ve ürkütücüdür, ama kalbi de en az kendi kadar kocamandır Totoro’nun. Küçük kızların anneleri hastanedeyken onları gizli dünyasına alır, saklar. Hayao Miyazaki’nin bu her kalbe hitap eden animesini, özellikle izleyen çocukları sihirli dünyasına alıp sarıyor ve Totoro’nun zengin ormanına götürüyor. Özlem Yenilmez “Ömrünü nasıl tükettiysen burada, bu köşecikte, öyle tükettin demektir bütün yeryüzünde de.” Son yıllarda filmlerini AVM’lere hapsetmek istemeyen herkesin ortak bir mücadelesi var : kapısı sokağa açılan sinemalarımızı korumak. Emek Sineması’nın kapanışının ardından bugün bir diğer kapısını sokağa döndüren sinemamız Beyoğlu Sineması da kapanma tehlikesi ile karşı karşıya. Sanatsal üretimin tekelleşmesi ve metalaşması ile birlikte birer birer sinemalarımızı kaybederken, AVM’lere hapsedilen filmler de gişe kaygısı ile mücadele ediyor. Ancak çocukluğunu 70’li ve 80’li yıllarda yaşayanlar bilir; onların kapılarının sokağa açılmasına gerek yoktu. Zaten o çok sevdikleri filmleri yıldızların altında izlerlerdi. Türkan Şoray, Tarık Akan, Münir Özkul, Adile Naşit ve daha niceleri gökyüzünün altında gerçek birer yıldız olurlardı. Fakir ama gururlu genç kızlar, zalim fabrikatörler, tek bir kılıçla orduları dize getiren efsanevi kahramanlar... Hepsi yıldızların altında bizden biri olurdu. Çocukluğu 70’li yıllarda Bulancak’da geçiren Bianet’in Eş Yayın Yönetmeni Haluk Kalafat da filmlerini yıldızların altında izleyen şanslı kişilerden. Açık hava sinemasında ilk izlediği filmin Gülen Gözler (1977) olduğunu söyleyen Kalafat o günleri anlatırken yaşadığı en büyük hissiyatın özgürlük olduğunu söylüyor. Kalafat: “Kamusal alanda ilk sigaramı açık hava sinemasında içtim. Açık hava sinemasında sigara içmek özgür hissettirirdi. Sigara dibine gelince fırlatır karanlıkta bıraktığı ışığı izlerdik. Açık havada film izlemenin kültürü bambaşkaydı. Özellikle çocukken bir curcuna olurdu. Film fondu asıl olan dondurma yemek, gazoz içmek, yüksek sesle konuşabilmekti.... güzeldi be:)” 70’lerin güldüren yüzleri; o sanki hepimizin annesi, babası, kardeşi, sevgilisi olan sıcacık insanlar; Münir Özkul, Adile Naşit, Şener Şen, Müjde Ar, Ayşen Gruda ve daha niceleri Gülen Gözler’de bir araya gelir, açık havada izleyicisini Yeşilçam’a tutku ile bağlardı. Fonda, Melih Kibar çalarken dudak kenarında keyifle sigara içilirdi. Yağmur Karagöz Sinemanın belki de en büyük vaadi, icat edildiği tarihten bu yana ne kadar büyük biçimsel değişimlere uğramış olursa olsun, izleyicisini başka dünyalara seyahat ettirmek olmuştur. Beyaz kireç boyalı bir duvarın, dev bir perdenin, televizyon ekranının karşısında yahut şimdilerde gitgide popüler olduğu gibi özel gözlükler vasıtasıyla doğrudan karelerin içinden film seyretme deneyimi, her zaman insanı var olduğu yerden başka bir yere götürmeye, onu bazen bir turist gibi geçici hazlarla bazen de bir seyyah gibi rengârenk duygularla sarsmaya çabalamıştır. İstanbul’un en önemli sinema salonlarından Beyoğlu Sineması’nı zor bela uçurumdan çekip aldığımız bugünlerde ise artık hafızamızın tatlı bir köşesinde hoş bir anıdan ibaret olarak yaşamaya devam eden eski bir alışkanlığı hatırlamaya çalışıyoruz: Açık Hava Sinemaları. Yaşım itibariyle ne yazık ki tecrübe etme fırsatı yakalayamadığım açık hava sinemaları Türkiye’nin yalnızca büyük kentlerinde değil, en ücra kasabalarında bile heyecanla peşinden koşulan bir gelenek ve yaz aylarının en keyifli etkinliğiydi yıllar önce. Şimdiyse değil açık hava sinemalarını, alışveriş merkezlerinin film seyretme deneyimini ucuzlaştıran şatafatlı salonları dışında gerçek ve samimi bir yer bulmak neredeyse imkânsız. Sinema perdesinin önünden uçup geçen bir kuşu, filmin en heyecanlı yerinde aniden başlayan yaz yağmurunun tadını klimalı salonlara hapsettikten sonra, açık hava sinemaları artık lüzumsuz birer nostalji olarak toprağın altına gömüldü. Filmler yaşadığımız şehirlerin veya köylerin havasından, sokaklarında koşturduğumuz mahallelerin boş arsalarından silinerek gerçek yaşamla bağlantısı koparılmış, özel eğlence ürünleri haline getirildi. Artık gözbebeklerimizin içine sokularak sürekli daha fazla gerçeklik hissi vereceği vaat edilen film izleme etkinlikleri sanılanın aksine, gerçeklikten iyice uzaklaşmış durumda. Söylediğim gibi ben malesef bir açık hava sinemasında film seyretme keyfini yaşayamadım. Film izleyecek yaşa geldiğimde artık neredeyse her mahallede bulunan sinema salonları ve açık hava sinemaları ortadan kalkmıştı. Ancak şehrin birkaç merkezi bölgesinde can çekişen şehir sinemaları vardı yalnızca. Anneme bir açık hava sinemasında izlediği ilk filmi ve bunun nasıl bir deneyim olduğunu sordum. İlk olarak 11 yaşında Kocamustafapaşa’da, Türkan Şoray’ın başrolde olduğu Metres (1983) filmini seyretmiş. Hala düzenli olarak sinemaya gitmeyi seven bir insan olarak annemin açık hava sinemaları üzerine söyledikleri ise şaşırtıcı değildi. Her şeyden önce kapalı salonlara nazaran açık hava sinemalarının daha özgür ortamlar olduğunu ve film seyrederken gökyüzünü görebilmenin büyük bir keyif olduğunu söyledi. Günümüzde artık açık hava sinemaları, nadir rastlanan çabalarla bazı şehirlerin özel bölgelerinde canlandırılmaya çalışılan nostaljik bir etkinlik. Evden uzakta, kırk yılda bir eski günleri hatırlatan bu deneyimin maalesef kötü bir taklidiyle avunmak zorunda kalıyoruz. AVM’lere sıkıştırılan ve iki saatliğine satın alınarak hayatımızı değiştirmesini güçsüz bir inançla beklediğimiz filmler, seyircisinin dünyasına dokunmak yerine suni bir evrende fiyatının karşılığını vermeye çalışıyor yalnızca. Hal böyle olunca, kimse için “Bir film izledim ve hayatım değişti.” demek mümkün olmuyor, çünkü o filmler artık bizim hayatımızda yer almıyor. Deniz Berk Sayınhan Açık havada ilk sinema deneyimim doğup büyüdüğüm Gebze’de oldu. Çok çocuktum, orta okul talebesiydim. 60’lı yıllar oluyor. Mahallemizde bir açık hava sineması vardı. Filmin adı yanlış hatırlamıyorsam Aşk Hırsızı’ ydı. Başrollerinde Leyla Sayar ve Zeki Müren vardı. Leyla Sayar’ın filmlerini çok severdim ve hiç kaçırmazdım. Şimdi umarım daha güzeldir, ama bizim zamanımızda açık hava sinemaları çok gürültülü olurdu. Hemen aklıma çekirdek satan insanlar geliyor. Aslında film arasında satılıyordu ama film başlamadan önce de satanlar vardı. Sinema o zamanlar önemli bir toplumsal aktiviteydi. O zamanın televizyonu gibiydi yani. Yerli de yabancı da birçok film gösterilirdi. Mahallede toplanır hep beraber film izlerdik. -Nermin Özkan Atakan Özkan Bu yıl festivallerden ödülsüz dönmeyeceğine inandığım Bitmiş Aşklar Müzesi (2017) adlı kısa filmin yönetmeni Murathan Özbek ile birlikte senaryosunu yazan, aynı zamanda yardımcı yönetmenliğini üstlenen arkadaşım Can Deniz Atıcı’nın açık havada izlediği ilk filmi merak ettim ve sordum: E.U Açık havada izlediğin ilk film hangisiydi? C.D.A Açık havada izlediğim ilk film, 2010 yılında Milano Film Festivali kapsamında haftanın bazı akşamları şehrin en büyük parkı olan Parco Sempione’deki alanda kurulan perdede gösterilen Jim Jarmusch’un Ghost Dog: The Way of the Samurai (1999) adlı filmiydi. E.U Filmi açık havada izlemek sana ne hissettirdi? C.D.A Benim için filmi daha önce seyrettiğim çoğu filmden başka yere koyan şey, açık havada olması nedeniyle filmin atmosferinin seyirciye çok daha güçlü geçebilmesiydi. Bunda filmin birçok sahnesinin, sokaklarda ve kiralık katil olan ana karakterin güvencinlerini beslediği evinin damında geçmesinin büyük payı vardı. Bu yüzden açık havada seyretmek, filmin temasına ayrı bir boyut katarak, beni içine daha da çok almasını sağladı. E.U Filmi açık havada izlemekle sinema salonunda izlemek arasında nasıl bir fark var sence? C.D.A Tabii ki filmleri karanlık ve kapalı bir ortamda, sadece filmin kendi sesiyle izlemeyi tercih ederim. Fakat filmin teması açık havanın ortamıyla bütünlük sağlarsa o zaman izleyiciyi ne yanında sigara içenler, ne uzaktan geçen arabalar ne de yüksek sesle konuşan insanlar bu atmosferin dışına çıkarabilir. Hatta yeri geldiğinde bu dış ses ve görüntüler, filmin yeni katmanları haline dönüşüp seyirciye bambaşka bir deneyim yaşatabilir. Nitekim benim için de böyle oldu. Bu filmle birlikte açık hava sinemaları ile ilgili tüm önyargılarım yıkıldı ve açık havada film izlemek unutamadığım bir deneyime dönüştü. Can Deniz’e açık havada izlediği ilk film ile ilgili yaşadığı deneyimi bana anlattığı için çok teşekkür ederim. Arkadaşımın ilk filmi olan Bitmiş Aşklar Müzesi’nin yolu açık, festivallerde kılıcı keskin olsun! Ghost Dog: The Way of the Samurai (1999) Senaryosu ve yönetmenliği Jim Jarmusch’a ait Amerikan yapımı bir suç ve aksiyon filmidir. Ghost Dog lakaplı bir mafya üyesi, Hagakure isimli bir kitabı kendine düstur edinmiş ve kendini samuray gibi eğitmiştir. Yıllar önce hayatını kurtaran gangstere duyduğu minnet nedeni ile ise onun her dediğini yapabilecek bir silah haline gelmiştir. Filmin başrollerinde Forest Whitaker, John Tormey, Cliff Gorman ve Victor Argo var. İyi seyirler… Ezgi Ulukoca “Açıkhava sinemasında film izlemek bizler icin o yıllarda, en azından benim hatırladıgım dönemde (1960’lar, 70’ler), film izlemenin de ötesinde yaz aylarında sosyalleşme aracıydı. Hangi filmdi ilk izledigim hatırlamıyorum. Kadınların üç, dört çocugunun birden elinden tutup geldigi hatiramda elbet. Haliyle o çocuklar durur mu! Filmleri bir gürültü icinde izlerdik, ama simdi gözümün önüne getirince o gürültü daha ziyade ev eşrafının akşam salonda otururken çıkardıgı gürültü gibi gelirdi. Çünkü ozellikle kücük yerlerde zaten film izlemeye gelenlerin çogu tanıdık olurdu. Sanki evde izliyormuşuz gibi hissederdim. Çekirdek sesleri, rahat durmayan cocugunu sürekli azarlayan anne, çocukların bileklerine bagladıkları uçan balondan zaman zaman görünmeyen perde, topluca edilen “yuhlar” ve alkışlar sesleri... Ve elbette bir yaz akşamı esintisinin verdigi o guzel his. Nasıl açıklanır bilemiyorum; hafif bir esinti olurdu, insana kendini iyi hissettiren, belki de hafif hissettiren. Simdi o yaz aksami esintisi yok mu? Var elbette bana artik kendimi hafifleştirmiş hissettirmese de. Özledim o yılları... Filmlere dalıp giderdik.” Muzeyyen Kansu Çınar Unal

YazarınDiğer Yazıları

Bir yanıt yazın Yanıtı iptal et

Editörün Seçtikleri

Welcome Back!

Create New Account!

Retrieve your password