İnsan, gündelik hayatta karşılaştığı psikolojik sorunlarla baş etmekte zorlanırken, bunları kapalı kapılar ardında, yalnız başına yaşamak zorunda kalması, durumu daha da ağırlaştırabilir. Nitekim bir odada kapalı tutulmak, sağlıklı psikolojiye sahip bireyin psikolojisini bozmaya da yeterli bir eylem olacaktır. Her ne sebeple olursa olsun, kapalı mekânda tutulmanın insanda sadece olumsuz bir etki yaratacağı aşikârdır. Örnek olarak insanın esir tutulması veya hayatını tek bir mekânda geçirmek zorunda kalması, kimlik bozuklukları, gerçeklik algısını yitirme, ahlak ve vicdan gibi duyguların zarar görmesine sebep olan bir durumdur.
Sinemaya baktığımızda kapalı mekânların tetiklediği psikolojik problemleri farklı bakış açılarından işleyen birçok film bulunmaktadır. Bu filmlere bakıldığında mekânın değil, karakterlerin iç dünyalarının geniş ve çeşitli olduğu görülür. Bu tarz filmler, izleyicinin zihnini de içerdikleri mekânlar gibi dar bir alana hapseder ve film esnasında düşündürdüğü gibi film bittiğinde de uzun süre zihni meşgul eder. Psikolojik gerilim filmleri doğrudan insan ve insan zihnini konu aldığından, olayın gerçek hayatta yaşanılabilir olma ihtimali filmin izleyicideki etkisini uzun süre korur.
Gerilimi korkutucu sahnelerle değil de zihinsel bir tedirginlikle hissetmeyi tercih edenler için, bu listedeki filmler ilgi çekici olacaktır. Keyifli okumalar.
12 Angry Men (Yön. Sidney Lumet, 1957)
Yönetmenliğini Sidney Lumet’in yaptığı 12 Angry Men (1957) filmine bu tema üzerinden baktığımızda, film, listenin başında yer almayı hak eder. Film, tamamı jüri üyeleriyle dolu tek bir odada geçmesine rağmen sinema tarihinde oldukça etkileyici bir konuma sahip olmayı başarmıştır. Kapalı mekânda geçen bu film, bir cinayet davasındaki gencin suçlu olup olmadığına karar vermek için bir araya gelen 12 jüri üyesinin birbirleri ile olan tartışmalarını konu almaktadır. Bu tartışma sahnelerinin izleyicinin empati kurmasını sağlaması, filmi oldukça düşündürücü kılarken, jüri üyelerinin davaya karşı verdikleri tepkiler, önyargılar ve bu konuda yaşadıkları diğer fikir ayrılıkları ise izleyiciyi merak dolu bir gerilime sürüklemektedir. Film boyunca fikirler, kararlar değişir fakat değişmeyen tek şey mekândır. Film, içinde verilen fikirsel savaş ve etkileyici diyaloglar sayesinde güçlü bir anlatım sunar. Bu yönüyle 12 Angry Men, psikolojik olarak düşündüren ve insanın içindeki vicdan muhakemesini uyandıran bir işleyişe sahiptir.
The Shining (Yön. Stanley Kubrick, 1980)
The Shining (1980), Stephen King’in aynı adlı romanından uyarlanmıştır. Sinema tarihinde Stanley Kubrick’in kült eseri olarak bilinen bu filmde mekân, bizzat gerilimin kaynağını oluşturmaktadır. Film, bir dağ oteli olan Overlook adlı otelde iş bulan ve ailesiyle birlikte buraya yerleşen Jack Torrance üzerinden başlamaktadır. Overlook Oteli, koridorları labirent gibi olan, ıssız, ışıktan yoksun ve ürkütücü derecede sessiz olduğu kadar karanlık bir geçmişe sahiptir. Film, otelin bu karanlık özellikleri ve Jack’in oğlu Danny’nin ‘’shining’’ denilen psişik bir yeteneğe sahip olması üzerinden ilerler. Bu ıssız otelde Danny görünmeyen varlıklarla iletişim kurarken Jack, zihinsel anlamda çöküş yaşamaya başlamaktadır. Filmde, kapalı mekânın yarattığı psikolojik baskının ve akıl sağlığı bozulan bir adamın zihinsel problemlerinin birlikte ele alındığı bir anlatım şekli görürüz. The Shining, izleyiciyi kısıtlı mekânda zihnin yarattığı problemlerle baş başa bırakarak hem gerilim yaşatan hem de düşündüren bir film olmuştur. Bu filmde özellikle Kubrick’in görsel dili ve ustalıkla yarattığı gerilim atmosferinin altını çizmek gerekir.
Room (Yön. Lenny Abrahamson, 2015)
Senaryosunu Emma Donoghue’nin yazdığı Oda adlı kitaptan uyarlanan film, psikolojik ve felsefi anlamda insan aklını zorlayacak sınırlara ulaştıran kapalı mekân filmlerinden biridir. Filmin temel konusu, genç bir kızın kaçırılarak küçük bir odaya kapatılması ve iki yıl içinde kendisini kaçıran Nick’ten bir çocuk sahibi olduktan sonra oğluyla birlikte yaşamaya başlamasıdır. Senelerce hapsedilen kadın, oradan kurtulma umudunu yitirdiğinden oğlunu, dünyanın bulundukları odadan ibaret olduğuna inandırır. Televizyonda izlediği şeylerin bile gerçek olmadığı düşüncesine inanarak büyüyen Jack için tek gerçek odadır. Nick odaya geldiğinde oğlunu dolaba saklayan anne, oğlunun ve kendisinin özgürlüğü için son bir plan yapar. Film, bu noktada karakterlerin hapsoldukları odadan kaçmayı başarıp başaramayacağı gerilimini doruklarda yaşatırken bir yandan da özgürlüğe dair derin düşüncelere daldırır. Özellikle gerçeklik algısı ve özgürlük kavramlarını bir çocuğun gözünden anlatan film, özgürlüğün ne olduğunu sorgulatır.
Karakterin ruhsal durumunu muhteşem oyunculuğuyla yansıtan ve filmin başrolünde bulunan Brie Larson, En İyi Kadın Oyuncu dalında Akademi Ödülü almıştır.
Cube (Yön. Vincenzo Natali, 1997)
Vincenzo Natali’nin 90’ların sonunda yaptığı düşük bütçeli fakat etkisi büyük olan ilk uzun metrajlı filmi Cube (1997), soyut bir mekânda geçer ve nedeni bilinmeyen bir sebepten geometrik bir yapının içine rastgele bırakılan altı kişinin hikâyesini konu alır. Çıkışı olmayan bu hapishane benzeri yapı, klostrofobisi olanlar için izlenmesi zor hâle gelen kapalı mekân filmlerinden biridir. Birbirinden tamamen farklı altı karakterin hayatta kalma mücadelesi filmin temasını oluşturur. Karakterler bireysel olarak hayatta kalma savaşı verirken aynı zamanda aralarında oluşan güven duygusu ve liderlik gibi kavramlar yüzünden sorun yaşamaya başlar. Bu noktada Natali, izleyiciyle karakterler arasında öyle güçlü bir bağ kurmayı başarır ki izleyici de o mekânda kısılıp kalmış gibi hisseder ve yine onların yaşadığı psikolojik sorunları derinden algılar. Film genel olarak bir kaçış hikâyesi gibi görünse de aslında karakterlerin iç dünyasına yakından tanıklık ettirir.
Filmin görsel anlatımında minimalizmi ustalıkla kullanan Natali, renkler ve mekân tasarımında da estetik olarak büyük bir etki yaratmıştır. Filmin bir diğer etki yaratan yönü ise herhangi bir netlik barındırmamasıdır. Karakterler gibi izleyici de o kişilerin neden ve nasıl orada olduklarını öğrenemez. Bu da filmi yoruma açık hâle getirir ve izleyiciye düşündürücü bir deneyim sunar.
The Platform (Yön. Galder Gaztelu-Urrutia, 2019)
The Platform (2019) filminde, insanların kendi istekleri ile dahil oldukları hapishane benzeri bir sistem vardır. Kapalı mekânda geçen bu film, ortada bulunan ve üzerindeki yemeklerle beraber kat kat inen bir platform üzerinden ilerler. Platform her katta durur ve o katta bulunan iki kişi platform gidene kadar yemek yiyebilir. En üstte bulunanlar oldukça şanslıyken, aşağıda bulunanlar ise bir o kadar şanssızdır. Çünkü platform her bir kat aşağı indiğinde üzerindeki yemekler yenilemeyecek hâle gelmeye başlar. Film bu noktada ‘’yemek’’ üzerinden ahlakın ve adaletin çöküşünü acı bir şekilde gözler önüne serer. Platform her kata ulaşamadan yiyeceklerin tükenmesi filmin gerilimini oluşturur. Bu durumda filmde insanların hayatta kalma güdüsü karşısında verdikleri tepkiler, izleyiciyi sorgulatan ve düşündüren bir anlatıma sahiptir.
The Platform, izleyiciyi görsel anlamda mide bulandırıcı sahnelere maruz bıraksa da filmin anlatısı bunun önüne geçer. Sınıfsal ayrılıklar, normlar, vicdan ve ahlak gibi kavramların distopik bir şekilde ele alındığı yapı, insanın o durumda ne yapacağına dair derin düşüncelere dalmasına neden olur.
Ex Machina (Yön. Alex Garland, 2014)
Alex Garland’ın ilk yönetmenlik deneyimini kazandığı Ex Machina (2014), programcılık yapan Caleb’in, bir tesise tatil yapmak amacıyla davet edilmesi ile başlar. Davet, çok uzun sürmeden bilimsel bir deney hâline gelir. Caleb, bu tesiste geliştirilen yapay zekânın, bir bilince sahip olup olmadığını anlamaya çalışmaktadır. Caleb ile yapay zekâ olan Ava’nın olduğu sahnelerde geçen, teknikten ziyade insan doğasına ait birtakım sorgulamalar filmin temasını oluşturur. Ava karakterini canlandıran Alicia Vikander, muhteşem performansıyla izleyicide merak uyandırıcı bir gizem yaratırken aynı zamanda insana ait yönler de hissettirerek filmi daha da büyüleyici bir hâle getirir. Minimalist ve kapalı bir mekânda geçen hikâye, insan ile yapay zekâ arasındaki merak uyandırıcı gerilim ile izleyicinin zihnini de dar bir alana hapseder. Özgürlük ve duygu kavramları üzerine tekrar tekrar düşündürten film, Academy of Motion Picture Arts and Sciences tarafından En İyi Görsel Efekt dalında Akademi Ödülü ve Critics’ Choice Movie Awards- Broadcast Film Critics Association tarafından ise Film Eleştirmenleri En İyi Bilim Kurgu/ Korku Filmi Ödülü almıştır.
Dogtooth (Yön. Yorgos Lanthimos, 2009)
Son olarak psikolojik ve kapalı mekân gerilimi deyince akla gelen filmlerden biri de elbette ki Dogtooth (2009) olacaktır. Yunan yönetmen Yorgos Lanthimos’un en sarsıcı filmlerinden biri olarak bilinen ve izleyiciyi psikolojik olarak yoran film, bozuk aile yapısını konu alır. Çocuklarını kötülüklerden koruma düşüncesi ile toplumdan uzak tutarak bir evde izole eden babanın giderek bir iktidara dönüştüğünü gözler önüne seren film, izleyiciye düşünsel olarak rahatsız edici bir deneyim yaşatır. Üç çocuk için de dünyada var olan bütün kavramlar babalarına göre baştan şekillenir. Çocuklar üzerinde âdeta otorite kuran baba kendi koyduğu sınırları ve kuralları çocuklara dayatır. Evden dışarı çıkılmadığı gibi eve de kimse gelmez ve çocuklar yapay bir gerçeklikte yaşarlar. Ancak bir gün babanın dış dünyadan eve bir kadın getirmesi ile evdeki denge bozulmaya başlar. Çocukların bastırılmış duyguları ortaya çıkar ve evde kurulan otorite sorgulanır. Otoritenin sorgulanması ise yasakların çiğnenmesine sebep olur ve bu kısım filmin gerilimini yükseltir.
Lanthimos’un yönetmenliği ile minimalist bir anlatıma sahip olan film, sıradanlıktaki anormalliği aile ve bireysellik kavramları üzerinden etkileyici bir şekilde anlatarak görünür kılar.
