Duvarları Yıkıyoruz!: Dördüncü Duvarı Yıkmayı Başarmış Cesur Filmler

Bir sanat eseri; sanatçısının yansımalarından oluşur, tamamlanır ve severiyle buluşur. Fakat bu buluşmalarda sanatsever, ne yazık ki sanatçının ya da sanat eserinin kendisi için çizdiği sınırlardan öteye gidemez. Bu sınırlardan birisi de, geleneksel üç duvarlı tiyatroda sahnenin önünde var olduğu düşünülen hayalî perde; bir diğer deyişle dördüncü duvardır. Bu duvar sayesinde eser, kurmaca dünyasının kendi içerisinde gerçekliğini seyircisinin gerçekliğinden korur ve seyirciyi, özdeşleştirme yoluyla bu dünyanın içerisine çekmeyi hedefler. Bu hayalî duvarı yıkmak, seyirciyi sandalyesine oturmuş bir gözlemci konumundan kurtarır ve kurmaca dünyaya dâhil olmasını sağlar. Bir anlamda seyircilik, yerini tanıklığa bırakır. Brecht ile birlikte popüler olan dördüncü duvarı yıkma durumu, sinemanın ilk yıllarında zaman zaman bilinçsizce gerçekleştirilse de; asıl olarak sinema üzerine deneylerin yapıldığı 50'li yılların sonlarında başarıyla uygulandı. Sinemanın bir sanat formu olduğunu kanıtlama zorunluluğunu hisseden cesur yönetmenler, yaptıkları filmlerde dördüncü duvarı yıkarak, karakterlerini seyircilerine yaklaştırdı ve filmlerini interaktif kıldı. İşte o filmlerden bazıları... 1.The Great Train Robbery (1903) - Edwin S. Porter Sinema tarihinin dördüncü duvarı yıkan en erken örneklerinden biri, Porter'ın The Great Train Robbery (1903) filminin son sahnesidir. Bir tren soygununu kendine konu edinen film; tartışmalı da olsa, ilk western filmi olarak kabul edilir. Gerek teknik gerekse oyunculuklar ve öykü açısından çok ilkel olan film, döneminin filmleriyle kıyaslandığında reformcu olarak görülebilir. Filmin son sahnesinde kameraya karşı ateş edilmesi ile, dördüncü duvar kelimenin tam anlamıyla yerle bir edilir. 2. Les Quatre Cents Coups (1959) - François Truffaut Genel yargıya göre, insanlar aşikâr olduklarını daha iyi yansıtırlar. Aslına bakarsanız, birçok sanat dalında bu durumun başarılı örneklerine rastlarız. Sinemaya gelindiğinde ise, L es Quatre Cents Coups (1959) filmiyle Truffaut bu cümleyi doğrular. Truffaut, geçirdiği zor çocukluk dönemi anılarını kesesine koyarak yola çıkar ve bu anıları, yarattığı Antoine Doinel (Jean- Pierre Léaud) karakteriyle yol boyunca paylaşır. Böylelikle, Antoine Doinel'i gerçek kılar. Pek çoklarına göre, sinema tarihinin en iyi ilk filmi olarak kabul edilen Les Quatre Cents Coups, gerek teknik gerekse içerik bakımından kendi dönemine ait filmler ile kıyaslandığında gözle görülür bir biçimde yenilikçidir. Çünkü çocukluğunda sinema yüzünden tutuklanmış olan Truffaut ve Cinématheque'i paylaştığı arkadaşlarının aklında, sinemayı anlamaktan ve geliştirmekten başka pek bir şey yoktu. Böylelikle, klasik anlatı yapısının dışına çıktılar ve sinemanın en verimli zamanları başladı. Bunların başında ise Les Quatre Cents Coups vardı. Film boyunca, stüdyo dışı long shotlar gibi teknik açıdan pek çok cesur yenilik ile karşılaşsak da, filmin son sahnesinde Truffaut cesaretiyle seyircisini büyüler. Çünkü, freeze scene tekniğiyle Truffaut; babası yerine koyduğu Bazin'in auteur kavramını nesnel olarak seyircisine aktarmış, filmine gerçek anlamda nokta koymuştur. Bunun yanı sıra Truffaut, en büyük yönetmenlerin bile yapmaya pek cesaret edemediği bir çalışmaya girişir son sahnede. Seyirci olarak bizi gözlemci konumundan alır ve tanık konumuna bırakır. Son sahnede, Antoine Doinel bizi görmüştür ve dördüncü duvar yıkılmıştır. Truffaut, Doinel'in özgürlüğüyle katharsis yaşayacak olan seyircisini son anda ‘’Bu bir film.’’ diye uyarır. 3. Pierrot Le Fou (1965) - Jean Luc Godard Cinématheque’in bir diğer müdavimi, Yeni Dalga'nın en başarılı yönetmenlerinden biri olan Godard, À Bout de Souffle (1960) , Vivre Sa Vie (1962) , Le Mépris (1963) gibi birçok başarılı ve yenilikçi filme imzasını attıktan sonra, Pierrot Le Fou (1965) gibi bir başyapıt ortaya çıkardı. Sinema kariyerine kuralları yıkarak başlayan Godard, daha ilk filmi À Bout de Souffle ' da , klasik kurgu yapısını yıkmış ve jump cut tekniğini seyirciye tanıtmıştı. Yine aynı filmde, Truffaut gibi son sahnede ana karakterini seyircisine döndürmüş ve birebir diyaloğa sokmuştu. Fakat dördüncü duvarı bu şekilde yıkmak Godard için yeterli değildi, seyircisine izlediğinin bir film olduğunu özellikle belirtmek için farklı yollar denedi. Filmlerine metinler yerleştirdi, bütünü bozan sahneler ekledi. Yeni Dalga'dan bahsedildiğinde akla gelen ilk sahnelerden birisi ise, Godard'ın dördüncü duvarı yıkma denemelerinden biri olan ve Pierrot Le Fou'da yer alan Anna Karina'nın makas sahnesidir. Film akışı sırasında araya giren sahne, bütünü bozarak film dünyasını yıkar ve seyirciyi filme aktif olarak dâhil eder. via GIPHY 4. Psycho (1960) - Alfred Hitchcock Truffaut'nun bir etkinlikte bahsettiği gibi; Amerikalıların tabiriyle Hitch, Fransızların tabiriyle Monsieur Hitchcock olan, Amerika'nın en başarılı yönetmenlerinden Alfred Hitchcock'un sinema tarihine armağanı Psycho (1960) üzerine sayısız yazılar yazıldı, incelemeler yapıldı. Bir filmden çok bir ders olan, duş sahnesiyle teknik açıdan mucizeler yaratan film, çağının çok ötesindeydi. Teknik yeniliklerinin yanı sıra, senaryo açısından katmanlarıyla sinemanın sanat olduğunu bir kez daha kanıtlayan Psycho, her ne kadar Amerika Sineması tarihinde çekilmiş olan ilk duş sahnelerinden birini barındırsa da Hollywood'un altın kurallarının dışına çok fazla çıkamazdı. Fakat bu durum son sahnede bozuldu. Film boyunca seyircisini gözlemci konumunda tutan Hitchcock, son sahnede karakterini kameraya çevirdi. Seyircisi üzerinde katilin soğuk bakışlarını gezdirdi. Böylelikle seyirci üzerinde gerilim yaratmanın yanı sıra, dördüncü duvarı yıkarak Hollywood'u tazeledi. 5. Persona (1966) - Ingmar Bergman Biri hasta olan iki kadının; birbirleriyle, kendileriyle, dünyayla ve kelimelerle olan ilişkisini bize sessizce ve ustaca aktarmış olan Persona (1966) ile Bergman, dünya sinema tarihinde sarsılmaz bir yer edindi. Her ne kadar daha önceki filmleriyle başarıya kavuşmuş olsa da; Persona, film diliyle sinemaya yeni bir boyut kazandırdı. Avrupa'nın çoğu ülkesinde -özellikle Fransa'da- baş gösteren yenilikçi hareketleri sinemasına dâhil eden Bergman, Persona filminde karakterlerini diyaloglar eşliğinde seyircisine tanıtmaktansa, yüzleriyle yansıtmayı tercih eder. Uzun sahneler boyunca kameraya yüzünü dönen karakterler, bir anlamda seyircisini izler. Karakterler ile seyirciler bütünleşir, karakterler birbiriyle bütünleşir. Karakter bir şey söylemedikçe seyirci üzerinde baskı hisseder. Film, seyircisini kendisiyle diyaloğa zorlar. Dördüncü duvar yıkılır ve seyirci filmin içerisinde sessiz sedasız fakat bilinçli bir şekilde yer alır. 6. Annie Hall (1977) - Woody Allen Dünya değişiyordu, sinema tabii ki buna ayak uydurmak zorundaydı. Woody Allen da, kendisinden önce gelenleri taklit etmek yerine, kendi dilini yaratmayı tercih etti. Sinemanın sessiz dönemlerinde, karakterlerin düşünceleri ara yazılarla seyirciye aktarıldı. Sesin girmesiyle seyirci, karakterin düşüncesini birinci ağızdan öğrendi. Fakat, insan her zaman düşündüğünü dile getirmez. Bunların kombinasyonunu yapan Allen, filmsel dünyayı yıkmayı umursamadı ve karakterlerini konuştururken, düşüncelerini seyircisine yazıyla aktardı. Film başlarına ve aralarına girdiği metinlerle sinema üzerinde deneyler yapan ve seyircisini film izlediğine inandırmaya çalışan Godard gibi Allen da, metinlerle dördüncü duvarı yıkmayı başardı. Fakat, bir seyirci filme ne kadar dâhil edilebilir sorusunun cevabını bir adım daha öteye taşımak isteyen Allen, film diegesisini kırarak seyircisiyle sohbet etmeye başladı. Böylelikle seyirci karakter için bir tanıdık, film için ise bir katılımcı hâlini aldı. 7. Goodfellas (1990) - Martin Scorsese Taxi Driver (1976) , Raging Bull (1980) , The Wolf of Wall Street (2013) gibi filmlerin başarılı yönetmeni, Hollywood'un bir diğer büyük ismi Martin Scorsese'in, sevilen bir diğer filmi Goodfellas (1990); mafyatik üç adamın başından geçenleri konu alır. Scorsese'e Taxi Driver filmi kadar başarı getiremese de, Goodfellas'ın son sahnesinde verdiği referansla sinemaseverler için önem taşır. Porter'ın The Great Train Robbery (1903) filmi gibi Goodfellas da, kameraya doğru ateş edilme ile sona erer. Böylelikle, film içerisinde denenen dördüncü duvarı yıkma çabaları güzel bir saygı göstergesiyle başarıyla sonlanır. 8. Funny Games (1997) - Michael Haneke Çağımızın en büyük yönetmenlerinden biri olarak kabul edilen Avusturyalı Michael Haneke'nin, kendisine hem Oscar hem de Palme d'Or getirmiş filmi Amour'dan (2012) ya da Palme d'or ve Golden Globe'u almış olan Das weiße Band - Eine deutsche Kindergeschichte (2009 ) filminden içerik ve dil olarak çok farklı olan Funny Games (1997) ; tüm farklılıklarına rağmen yönetmenin başyapıtları arasında yer alır. Aslına bakarsınız, filmi unutulmaz kılan bu farklılıklardır. İnsan bedenini ve yaşanan durumların sadeliğini kullanarak genellikle filmlerinde duygu satmayı amaçlayan Haneke, film dili olarak gerçekçi anlatımdan vazgeçmez. Kapalı kapılar arkasında olanları bile hissettirir seyircisine, çünkü sadece görme duyusu değildir dünyayı algılamamızı sağlayan. Fakat, şiddet eğilimli iki gencin bir aile üzerinde oynadıkları sadist oyunları aktardığı filmde Haneke, seyircisini bu oyunlara katılmaya zorlar. Film içerisinde yarattığı anlatı diliyle ve kamera teknikleriyle Paul ile seyircisini birebir ilişkiye davet eder. Böylelikle dördüncü duvarı yıkmış olan Haneke, bu yolda birebir sohbet tarzıyla Allen'ı referans almış olsa da Paul karakteri nedeniyle yarattığı hissiyat ile Psycho'yu anımsatır. 9. Fight Club (1999) - David Fincher Seven (1995) , The Curious Case of Benjamin Button (2008) , Gone Girl (2014) gibi Hollywood başyapıtlarının yönetmeni olan David Fincher'ın, sinema tarihinin unutulmazları arasında yer alan bir diğer filmi Fight Club'ın (1999) senaryosu, Chuck Palahniuk'un aynı isimli kitabından uyarlanmıştır. Psikolojik problemleri olduğunu sonradan anladığımız mutsuz bir ofis çalışanının kendisini attığı macerayı anlatan film, aslına bakılırsa teknik açıdan klasik Hollywood anlatı dilinin ötesine pek geçmemiştir. Fakat filmi unutulmaz kılan unsur, dilinden ziyade içeriğidir. Bununla birlikte Fincher; Tyler Durden'ın insanların dünya üzerinde konumlarını sorguladığı ve bir anlamda izleyicisini aşağıladığı sahnede kullandığı teknikle, filmsel gerçekliği bozar ve dördüncü duvarı yıkar.

No Result