Pride and Prejudice, Emma, Persuasion gibi başyapıtların yaratıcısı Jane Austen, yaşadığı dönemin toplumsal dinamiklerini, özellikle de kadınların yaşamlarına ve iç dünyalarına dair gerçekçi gözlemlerini evlilik kurumu temelinde ele aldığı eserleriyle bilinir. Dramatik olaylardan ziyade rutin hayatın akışına odaklanan, kadınların toplumsal cinsiyet rollerinin sınırlamaları içinde şekillenen yaşantılarını toplumsal koşullara yönelik eleştirel ama ölçülü bir tonda irdeleyen Austen, çağının sınırlarını kat kat aşarak bugün geçerliliğini koruyan çok çeşitli dinamiklere dokunmayı başarır.
Eserleri yaşamı boyunca anonim olarak yayımlanmış olan Jane Austen, günümüzde hâlâ pek çok insan tarafından büyük bir coşkuyla takip ediliyor. Öyle ki doğumunun 250. yıl dönümünde başta İngiltere olmak üzere dünyanın dört bir yanında onun için anma törenleri, okuma saatleri, kostümlü çay partileri ve daha nice kutlamalar yapıldı.
2025’i bitirirken klasikler arasında yerini almış eserlerinin beyazperde uyarlamalarından oluşan bu liste ile bu sene 250. yaş gününü kutladığımız Jane Austen’ı birlikte analım istedik. İyi okumalar.
Pride and Prejudice (Yön. Joe Wright, 2005)
Jane Austen’ın Gurur ve Önyargı ya da Aşk ve Gurur olarak dilimize çevrilen aynı isimli romanından uyarlanmış Pride and Prejudice (2005), Keira Knightley’i Elizabeth Bennet olarak, Matthew Macfadyen’i ise Mr. Darcy rolünde izlediğimiz romantik bir dönem dramasıdır. 19. yüzyıl İngiltere’sinde gurur ve önyargı sonucu gelişen yanlış anlaşılmalar, ifade edilmeyen duygular ve gittikçe ortaya çıkarak anlam bulan ilişkisel dinamikler gerilimi gittikçe yükseltir. Türlü olaylar ardından Elizabeth Bennet ve Mr. Darcy aralarındaki sevginin dile getirilmesi ile, Jane Austen romanlarının beklenen sonucu olan eşitlik ve karşılıklı anlayış üzerine kurulu bir evlilik gerçekleşme fırsatı bulur.
Pride and Prejudice pek çok uluslararası festivalde gösterilerek dünya çapında beğeni toplamıştır. Filmin duygusal gücünde zengin sinematografisinin yanı sıra Dario Marianelli tarafından bestelenen A Postcard to Henry Purcell, Dawn ve The Secret Life of Daydreams gibi film müzikleri bir hayli etkili olmaktadır. Jane Austen’ın en bilindik karakterlerinden Elizabeth Bennet rolünde ise Keira Knightley etkileyici bir performans sunmaktadır.
Sense and Sensibility (Yön. Ang Lee, 1995)
Yönetmenliğini Ang Lee’nin üstlendiği, başrollerde ise Emma Thompson ve Kate Winslet’i izlediğimiz Sense and Sensibility (1995), Elinor ve Marianne Dashwood kardeşlerin birbirlerine zıt duygusal yolculuklarını konu alan bir dönem dramasıdır. 18. yüzyıl sonlarında İngiltere’de geçen filmde kız kardeşlerin aşk, kayıp ve toplumsal beklentiler ile boğuşurken, akıl ve duygu arasında yaşadıkları gerilim ele alınmaktadır. Elinor ölçülülüğü ve akılcılığı ön planda tutan sağduyuyu (sense) temsil ederken Marianne duygusal olarak açık olmayı ve romantik idealizmi barındıran duyarlılığı (sensibility) sembolize eder. Yaşamlarını şekillendiren bir dizi olay ve karşılaşma sonucu her iki keskin yönün yumuşayarak bir denge bulduğu filmde kız kardeşlerin en nihayetinde yaşadıkları evlilikler Jane Austen’ın tanıdık temasını doğrular: Gerçek mutluluk yalnızca akıl ya da duyarlılıktan değil, ikisinin uyumlu dengesinden kaynaklanır. Sense and Sensibility, özellikle Thompson ve Winslet’in incelikli performansları ve zarif görsel tarzıyla övgü toplamıştır.
Emma. (Yön. Autumn de Wilde, 2020)
Emma. (2020) Jane Austen’ın aynı isimli romanının eğlenceli ve aslına sadık bir uyarlaması olup 19. yüzyılın başlarında İngiltere’nin Highbury köyünde geçmektedir. Varlıklı, zeki ve kendine güvenen genç bir kadın olarak Emma Woodhouse, çöpçatanlık yetenekleriyle gurur duymaktadır. Öte yandan babasının yanında kalmaya kendini adadığı için evliliğe ihtiyacı olmadığını düşünmektedir. Yaşadığı çevrenin sosyal akışı içerisinde var olan Emma yalnızca zeki ve ayrıcalıklı bir kahraman olarak değil, mutluluğa ulaşmadan önce empati, sorumluluk ve özfarkındalık öğrenmesi gereken biri olarak tasvir edilir.
Emma ve Mr. Knightley’in evliliği ile sona eren film Emma’nın iç dünyasını keşfetme ve duygusal olgunluğa erişme hikâyesini gözler önüne serer. Canlı pastel renk paleti, dinamik ve mizah dolu sahneleriyle öne çıkan Emma. Anya Taylor-Joy’un samimi performansıyla dikkati çeker. Bugünlerde Prime Video’da vizyonda.
Mansfield Park (Yön. Patricia Rozema, 1999)
Mansfield Park (1999), Jane Austen’ın aynı adlı romanını özgün ve modern bir bakışla yeniden yorumlayan bir uyarlamadır. Film, yoksul ailesinden ayrılarak zengin akrabalarının yanına, Mansfield Park’a gönderilen Fanny Price’ın büyüme hikâyesini merkezine alır. Sessiz bir gözlemci olan ve ahlaki değerlere sıkı sıkıya bağlı Fanny, gösterişli fakat yüzeysel Bertram ailesinin arasında kendine bir yer bulmaya çalışırken hem sınıfsal eşitsizliklerle hem de bastırılmış duygularla yüzleşir.
Rozema’nın uyarlaması, klasik Austen anlatısının ötesine geçerek kölelik, sömürgecilik, cinsellik ve kadınların entelektüel açıdan bastırılması gibi temaları daha görünür kılar. Fanny Price burada pasif bir karakter olmaktan çıkar; yazan, düşünen ve eleştiren bir genç kadına dönüşür. Bertram ailesinin ahlaki ikiyüzlülüğü, özellikle Sir Thomas’ın Antigua’daki plantasyonları üzerinden sert biçimde sorgulanır.
Film romantik ilişkiler aracılığıyla ahlak, güç ve arzu arasındaki çatışmayı işlerken, dönemin toplumsal normlarına eleştirel bir mesafe koyar. Görsel dili, gotik atmosferi ve cesur anlatımıyla Mansfield Park (1999), Jane Austen uyarlamaları arasında en tartışmalı fakat en politik olanlardan biri olarak öne çıkmaktadır.
Northanger Abbey (Yön. Jon Jones, 2007)
Northanger Abbey (2007), Jane Austen’ın erken dönem romanından uyarlanan canlı ve ironik bir dönem filmidir. Film esasında hayal gücü güçlü, saf ama zeki genç bir kadın olan Catherine Morland’ın büyüme hikâyesini anlatır. Kırsalda sakin bir hayat süren Catherine, ilk kez girdiği sosyete ortamında Bath’a davet edilir ve burada balolar, dostluklar ve sınıfsal beklentilerle tanışır. Özellikle gotik romanlara olan düşkünlüğü, gerçek hayatı abartılı ve gizemli bir mercekten görmesine yol açar. Bath’ta Henry Tilney ve ailesiyle tanışması Catherine’in dünyasını genişletirken, romantik beklentiler ile gerçek duygular arasındaki farkı da öğrenmesini sağlar. General Tilney’nin davetiyle gittiği Northanger Abbey, Catherine’in hayal gücünü doruğa çıkarır; ancak zamanla kurduğu karanlık senaryoların temelsiz olduğunu fark eder. Yaşadığı bu yüzleşme, onun duygusal olgunlaşmasının dönüm noktası olur.
Film genç bir kadının hayalden gerçeğe geçişini sıcak ve esprili bir dille anlatır. Felicity Jones’un enerjik performansı, modern anlatım temposu ve mizahi dokunuşlar sayesinde Northanger Abbey, Jane Austen uyarlamaları içinde daha neşeli bir yapım olarak öne çıkar.
Persuasion (Yön. Roger Michell, 1995)
Persuasion (1995), Jane Austen’ın en olgun ve melankolik roman uyarlamalarından biridir. Gençlik yıllarında ailesinin yönlendirmesiyle sevdiği adamdan vazgeçmek zorunda kalan Anne Elliot, yıllar sonra Kaptan Frederick Wentworth ile yeniden karşılaşır. Anne sessizliği, sağduyusu ve bastırılmış duygularıyla Austen kahramanları arasında farklı bir yere sahiptir. Film, aşkın yalnızca romantik bir ideal değil, zaman, pişmanlık ve büyüme ile sınanan bir duygu olduğunu vurgular.
1995 yapımı bu uyarlama, dönemin İngiltere’sini sade ve gerçekçi bir estetikle yansıtırken duygusal derinliğe odaklanır. Amanda Root’un Anne Elliot yorumu, iç dünyası zengin ama dışarıdan silik görünen bir kadının kırılganlığını ve direncini başarıyla yansıtır. Ciarán Hinds’in canlandırdığı Wentworth ise gurur ile hâlâ süren aşk arasındaki gerilimi güçlü biçimde taşır. Persuasion, ikinci şanslar, geç kalmış duygular ve sessiz direnişler üzerine dokunaklı bir aşk hikâyesi sunar.
Pride and Prejudice (Yön. Simon Langton, 1995)
Gurur ve Önyargı’nın orijinaline en sadık uyarlaması olarak görülen Pride and Prejudice (1995), Elizabeth Bennet rolünde Jennifer Ehle’nin, Mr. Darcy rolünde ise Colin Firth’ün ikonikleşmiş performanslarıyla kült statü kazanan altı bölümlük bir BBC mini dizisidir. Eser, 2005 uyarlamasına göre daha ayrıntılı ve diyalog ağırlıklı bir anlatım sunarken karakter gelişimi ve sosyal bağlama daha geniş zaman ayırır, dönemin sınıf yapısını ve gündelik hayatını daha detaylı şekilde resmeder. Karakter derinliği ile öne çıkan bu uyarlama, en az 10 sene sonra yapılan benzeri kadar keyifli bir seyir vadetmektedir.
