Gözünü Kırpmadan Ne Kadar İzleyebilirsin: Tek Plan Çekimin Birbirinden Uzun On Eseri

Işıklar sönüp görüntü beyazperdeye düştüğü anda biliriz ki karşımızda akan her sahnenin ardında kurgulanmış bir metin vardır. Görüntünün üzerimizdeki duygusal etkisi, bununla birlikte nefes alışımızdan kalp atışımıza kadar bizde oluşturduğu fiziksel değişim, bu metnin çizdiği grafiğe göre hareket eder. Buna göre kimi grafikler kesikli ilerlemeler gösterirken kimi grafiklerde uzun soluklu çizgiler yer alır. Bu benzetmeyi sinema dilinde açıklayacak olursak, grafikteki her bir çizgi parçasını çekim olarak kabul edelim. Çekim, kameranın kayda girmesiyle kayıttan çıkma arasında kayda alınan kısa süreli görüntülerdir. Uzun çizgilerin karşılığıysa “tek plan çekim” (long-take) dediğimiz, kısa görüntülerin tek seferde çekilen daha uzun olanlarıdır. Farklı çekimlerden oluşan sahneler, tek plan çekimde kesme yapılmadan kayda alınır. Göz kırpmadan izleme etkisi yaratan bu çekimlerin birkaç dakikalık olanları mevcutken filmin baştan sona tamamının tek plan çekimle kameraya alındığı, oldukça zorlu bir performans ve titiz bir çalışma gerektiren örnekler de vardır. Çekimler sırasında her koşulun göz önüne bulundurulduğu bu yapımlar, çevresel faktörlerin iyi bir analizini gerektirirken teknik anlamda da dayanıklı ve yeterli bir ekipmanı zorunlu kılar. Tüm bu nüansların bir araya gelmesiyle ortaya nefes kesen, tabir yerindeyse “uzun soluklu” bir görsel şölen çıkar. Çıkabilecek her zorluğu göze alarak bu işe soyunan yönetmenlerin ustalıklarını yarıştırdıkları listemizde tuttuğumuz soluğun süresi gittikçe uzayacak. Cesaretimizi yeterince topladıysak, sonunda neredeyse soluksuz kalacağımız yapımlara bir göz atalım. Touch of Evil (Yön. Orson Welles, 1958) Meksika’nın sınır şehirlerinden birinde yolsuzluğun cinayet, kaçırma, hırsızlık gibi toplumsal suçlar ve yozlaşmış bir otorite üzerinden anlatıldığı Touch of Evil Orson Welles’in, ustalığını sergilediği efsanevi yapımlardan biri. Adı üzerinde kötülüğün dokunuşuyla içten içe çürümeye başlayan şehir umutsuzlukla umudun çatıştığı bir savaş alanı hâline gelir. Bu çürüme, polis teşkilatı gibi şehir yönetiminin temelini oluşturan kurumlara kadar ilerlemiştir. Dolayısıyla şehir yapısının temelleri sarsılırken filizlenen bir aşk öyküsü, umudun da hâlâ nefes alabildiğini gösterir. Bu kurgunun ötesinde daha teknik alana geldiğimizde görürüz ki Welles, tek plan olarak çektiği 3,5 dakikalık açılış sahnesiyle henüz 50’li yıllarda sinemanın teknik sınırlarını zorlayan bir başarı elde etmiştir. Gümrük memurunu canlandıran oyuncunun, sözlerini bir türlü hatırlayamaması nedeniyle çekimleri tam bir gece boyunca süren sahne, sabaha karşı Welles’in ricası üzerine son bir kez kameraya alınmış ve çekim bu kez tek seferde tamamlanmıştır: “Tamam, artık son kez çekiyoruz bu sahneyi ve eğer sözlerini yine hatırlayamazsan yalnızca dudaklarını kımıldat, biz sonradan üzerine dublaj yaparız.” Week End (Yön. Jean-Luc Godard, 1967) Fransız burjuvazisinin kendi kendini yok eden altyapısına getirilmiş en sanatsal eleştirilerden biri Godard’ın şaşırtıcı yapımı Week End’ tir. Roland ve Corinne, ölmesi için kasten zehirledikleri babalarını sözde ziyaret için hafta sonu şehir dışına çıkarlar. Babalarının ölümüyle birlikte kardeşlere yüklü bir miras kalacaktır. İnsanî değerleri ve ilişkileri yıkarak bu maddi varlığın hırsıyla yola koyulan kardeşler, farkında olmadan kendilerini yamyamlık, cinayet ve vahşetle dolu bir senaryonun içine sürükler. Gerilimin sakin adımlarla yükseldiği kurguda kantarın ucu, o meşhur trafik sahnesinde kopar. 7,5 dakikalık tek plan çekimiyle bu uzun sahne, Godard’ın ustalığıyla kapanmayan bir gözün tanık olduğu dehşeti perdeye aktarır. Snake Eyes (Yön. Brian De Palma, 1998) Tek bir kameranın merceğinde birden fazla ekranı bir araya getiren rengârenk açılış sahnesiyle Snake Eyes iddialı bir başlangıca imza atıyor. Başrolde Nicolas Cage ve Gary Sinise isimlerini görmemizle birlikte başlangıçtaki iddianın, filmin geri kalanında da devam edeceğinin işareti veriliyor. Kurguda önemli bir boks maçını izlemek üzere arkadaşıyla Atlantik Şehir Gazinosu’nda buluşan polis dedektifi Rick’in, kendini bir anda şaşırtıcı bir cinayet davasının ortasında buluşu anlatılır. Cage’in usta oyunculuğu, kurgunun hareketli temposuna da yansır. Ancak teknik ve kurgusal anlamda oldukça titiz çalışılmış olan filmin tek plan çekim gibi yansıtılan 20 dakikalık açılış sekansının tamamı tek seferde çekilmemiştir. Farklı parçaların neredeyse kusursuz bir şekilde birleştirildiği bu sahnenin yalnızca 12 dakikası tek plan çekim olup diğer kısımlar, başarılı bir teknik dokunuşun ürünü olarak karşımıza çıkar. Gravity (Yön. Alfonso Cuaron, 2013) 2013’ün en çok ses getiren yapımlarından olan Gravity , teknik ekibi bir hayli zorlayan, fakat sonunda müthiş bir görsel eser ortaya çıkaran tek plan çekim açılış sahnesiyle seyircinin nefesini 17 dakika boyunca tutuyor. Bu uzun soluklu açılışta Cuaron, bizi dünyanın 600 km uzağında yer çekiminin ve oksijenin olmadığı bir evrene taşıyor. Ayaklarımızın yerden kesildiğini, evimize olan mesafenin en uzak hâlini aldığı bu evren, insanın makro düzeyde hem ne kadar küçük ve yalnız hem de o düzeye müdahale edebilecek denli güçlü olduğunu gözler önüne seriyor. Söz konusu uzay olunca animasyon alanında ustalığını konuşturan açılış sahnesinin ardından iki astronotun uzay boşluğundaki mücadelesi anlatılıyor. Başrolü George Clooney ile paylaşan Sandra Bullock, filmin uzun soluklu çekimleri için beş aylık bir eğitim almış. Bunun yanı sıra yerçekimsiz bir ortam görünümünü vermek için ince iplerle yukarıdan bağlı olarak hareket etmeye çalışan Bullock, bu kısıtlı hareket alanında göz dolduran bir performans sergiliyor. Hunger (Yön. Steve McQueen, 2008) İrlanda’dayız, bir açlık grevinin eşiğinde. Ülkenin kaderinde derin bir iz bırakan Katolik papaz Dominic Moran’ın, açlık grevi üzerine cumhuriyet taraftarı Bobby Sands’e seslendiği 17 dakika 10 saniyelik unutulmaz konuşma, hem sinema tarihine adını yazdırmıştır hem de insanlık tarihine. Bu dev sahneye hazırlanmak için papaz karakterini canlandıran Liam Cunningham, Michael Fassbender’ın evine taşınarak burada sahneyi her gün ondan fazla kez prova etmiştir. Sahnenin kameraya alınacağı gün, dördüncü çekimde sahne kusursuz bir şekilde tamamlanmıştır. Tarihi olaylardan beslenen kurgu, böylesi güç ve güçlü bir sahneyle desteklenince ortaya teatral gerçeklikte bir eser çıkmıştır. Çekimler sırsında uzun bir zihinsel performans süreci geçiren oyuncular, aynı zamanda açlık grevinin konu alınması nedeniyle Fassbender gibi ciddi, medikal bir diyet sürecinden de geçmiştir. Rope (Yön. Alfred Hitchock, 1948) Soluk kesen bir Hitchcock klasiği, 1940’ların sonuna doğru sinema tekniğinin sınırlarını zorlayan müthiş bir yapımla karşımıza çıkıyor. Adı üzerinde, bir halat gibi kesintisiz ilerleyen tek plan çekim tekniğiyle hazırlanan filmde yalnızca on parça yer alıyor. Soğukkanlı, fakat bir o kadar da kan donduran kurguda aynı apartman dairesini paylaşan iki adam Brandon ve Philip’in, kendilerini arkadaşları David’den üstün görmeleri ve onu öldürmeye dek varan hırsları anlatılıyor. Üstelik iki katil, arkadaşlarını bir halatla öldürüp cesedi evdeki dolaba kaldırdıktan sonra ufak bir de parti veriyor. Partiye kimler mi davet ediliyor? David’in babası, nişanlısı, ortak arkadaşları ve eski okul öğretmenleri. Başta her şey büyük bir kusursuzluk ve soğukkanlılıkla ilerlerken Brandon’un huzursuzluğu, öğretmenleri Rupert’ın kuşkusunu çekmeye başlıyor. Ardından halat gibi gergin bir ortam kuruluyor, bir “Hitchcock gerginliği”. Yönetmenin ilk renkli filmi olan Rope, ayrıca dikkatli izleyicilerin gözünden kaçmayacak birtakım zamansal ayrıntılar içeriyor. Kendinizi ânın ve olayların içine –ve Hitchcock’un usta ellerine- bırakırsanız 80 dakikalık filmde 100 dakika yaşamış olduğunuzu göreceksiniz. Timecode (Yön. Mike Figgins, 2000) Film, her birinde baştan sona kesintisiz olmak üzere iki haftalık bir süre içinde tam on beş seferde çekilmiştir. Her oyuncunun, kendi kostümünden sorumlu olduğu çekimlerde Figgis, oyunculardan bu iki hafta boyunca aynı kıyafeti birden fazla giymemelerini söylemiştir. Böylece her gün, yalnızca planlanan sahne çekilmiş ve ertesi güne sarkması önlenerek o günün çekimlerine ayrılan vakit harcanmamıştır. Filmin çekimlerinde dört farklı kamera kesintisiz çekim yaparken aynı sahneyi farklı açılardan çeken destek kameralar da kullanılmıştır. Bu stratejiyle tam 93 dakikalık ustaca bir eser ortaya çıkaran Figgis, yalnızca iki haftada ne kadar başarılı bir yapıma imza atılabileceğini, oldukça disiplinli ve titiz bir çalışmayla göstermiştir. Filmin çekimlerinde dört farklı kamera kesintisiz çekim yaparken aynı sahneyi farklı açılardan çeken destek kameralar da kullanılmıştır. Filmin kurgusu da ayrıca çekim teknikleri kadar ilgi çekicidir. Yine bir film setine kurulmuş olan hikâyede film oyuncularından birinin, çekimlere gelmemesi üzerine film setinde yaşanan birtakım üstü kapalı olaylar, gittikçe büyüyen bir şüpheyle ortaya çıkmaya başlar. “Filmin filmi” diyebileceğimiz yapım, bu özelliğiyle de kendi türüne ayna tutan bir sanat eserine dönüşür. Birdman or (The Unexpected Virtue of Ignorance) (Yön, Alejandro Gonzalez Inarritu, 2014) Görüntüler uzadıkça uzuyor, yapımın hazırlık aşamasıysa bir o kadar kısalıyor! Meksikalı yönetmen Alejandro Gonzalez Inarritu, prömiyerini yaptıktan sonra bugün hâlâ konuşulan ve hafızalardan silinmeyen, teknik açıdan neredeyse şaheser niteliğinde 120 dakikalık bir eser ortaya koyuyor: Birdman. Kariyerinin bir döneminde canlandırdığı karakterin kimliği, kendi adının önüne geçen bir oyuncu, adını sinema dünyasında yeniden canlandırmak üzere senaryosunu bizzat yazdığı ve hem yönetmenliğini yaptığı hem de oyuncu olarak yer aldığı bir yapım hazırlar. Ancak tek bir karakterin gölgesinde kalmış bir oyuncu için bu süreç, oyunculuğa yeni başlamaktan farksızdır. Çünkü atacağı her adım, Birdman kimliğinden sıyrılıp Riggan Thomson olarak yeniden doğmasını gerektirecek, bu yüzden de her an bir doğum sancısı içinde geçecektir. Kameraların, görüntüyü neredeyse hiç kesmediği filmin çekimleri yalnızca iki ay sürmüştür. Toplamda on altı sahne bir araya getirilmiş; her sahnenin çekimi öncesinde yapılan disiplinli provalar sayesinde filmin teknik düzenlemeleri yalnızca iki haftada tamamlanabilmiştir. Bu kadar kısa sürede böylesi bir yapımı ortaya çıkarmak elbette hem oyuncular hem de yönetmen için oldukça sabırlı bir çalışma gerektirir, fakat getirdiği hasılat ve dev yankıya bakılırsa Inarritu’nun çabaları, meyvesini fazlasıyla vermiştir. Mahi va Gorbeh (Yön. Shahram Mokri, 2013) Sade bir mekân, sade bir öykü ve çekirdek bir kadro, 134 dakika boyunca kendini göz kırpmadan izleten, eşine az rastlanır türde bir yapım… Shahram Mokri, yönetmenlik deneyiminin henüz ikinci çalışmasında böylesi büyük bir adım atarak sınırları ne kadar zorlayabileceğini ve bunun altından da başarıyla kalkabileceğini gösteriyor. Gerçek olaylardan esinlenerek kameraya alınan kurgu, bizi sade girişine karşın sıra dışı bir öyküye konuk ediyor. İran’da, insan eti kullandıkları iddiasıyla kapatılan lokantaların dumanı, merdiven altı kuruluşlarla devam etmektedir. Bir uçurtma festivaline katılmak isteyen bir grup genç, kamp kurdukları alanın yakınında şüphelerini çeken üç aşçıyla karşılaşır. Aşçılar, kamp alanının çevresindeki bir lokantada çalışmaktadır ve burada insan eti kullandıkları ortaya çıkar. Ormanda gerçekleşen tek plan çekim, bulunduğu atmosferin doğal gerilimini kurguya başarıyla adapte ederken Mokri’nin amacı, düşük bütçeli basmakalıp korku filmlerinin zincirini kırıp benzer unsurları içeren, şiirsel bir eser ortaya koymaktır. Bu şekilde kurguladığı yapım, nitekim amacını yakalamış, alışılmışın oldukça dışında bir çalışmayı perdeye yansıtmayı başarmıştır. Victoria (Yön. Sebastian Schipper , 2015) Ve uzun soluklu filmler yarışına son noktayı, 140 dakikalık tek plan çekimiyle Sebastian Schipper koyuyor. Henüz taze diyebileceğimiz, 2015 yapımlı Victoria gerilim dolu kurgusuyla da nefesleri kesiyor. İspanya’dan taşınıp Berlin’e yerleşen Victoria, bir gece kulüpten çıkarken tanıştığı üç genç adamla kendini bir arabanın içinde bulur. Bu karşılaşmayla birlikte her gün aynı şekilde başlayan hayatı, karışmak zorunda kaldığı soygun, kaçakçılık olayları, peşlerine düşen polisten kaçarken yaşadığı ölüm korkusuyla yalnızca birkaç saat içinde tamamen değişecektir. Anbean gerilimin yükseldiği film, üç denemede çekilmiştir. 12 sayfalık senaryoda, çekimler sırasında doğaçlama kurgulanan diyaloglar yer almamıştır bile. Steven Schneider’ın Ölmeden Önce İzlenmesi Gereken 1001 Film listesinde yer edinen film, içinde yoğunluklu olarak İngilizce konuşmaların geçmesi nedeniyle Yabancı Dilde En İyi Film ödülüne gösterildiği adaylıktan diskalifiye edilmiştir. Yine de filmin baştan sona teknik bir sanat eseri olduğu, izleyenler için kuşkusuz bir gerçek.

No Result