İyi ki Doğdun! 100. Yılına Özel Bergman Filmleri

Sanırım görmediniz; Şimdi şuradan geçti. Yazık görmediyseniz, Böcek gibi güzeldi. Özdemir Asaf, Yaşam Milyonlarca isim geçiyor yeryüzünden ve her isim arkasında bir hikâye bırakıyor kalanlara. Özdemir Asaf'ın satırlarında yer verdiği gibi, görmüyoruz pek çoklarını onlar geçip gitmeye devam ederken. Hayatta kalma içgüdüsüyle doğan insan, ölümsüzlüğü bulmak istedi yıllarca. Bulamadı. Bu arayış insana başka şeyler getirdi. Resimler çizildi başlarda, bir şeyleri aktarabilmek için. Resimler çizildi sonralarda, kendini geleceğe aktarabilmek için. 15. Louis varlığını devam ettirmek adına kendini mumyalatmadı belki ama, Le Brun'a portresini çizdirdi. Bir portredeki imaj, var olduğunun kanıtıydı onun için. Sonraları fotoğraf çıktı, varoluşu belgelemek adına. Bazin'in de söylediği gibi; "Eğer plastik sanatlar psikanalizle incelenseydi, ölümün mumyalanması onun yaratımının temel faktörü olarak karşımıza çıkardı." Kimileri sanatı varlıklarını devam ettirmek için kullanırken kimileri derdini anlatmak için kullandı. 1918 senesinde İsveç'te Ernst Ingmar Bergman, derdini anlatanlardan olmayı seçmişti. Protestan bir papazın oğlu olan Bergman, kilisedeki rustik çizimler sayesinde sanatın anlatı gücüyle tanıştığında derdini sanat ile anlatacağını tahmin etmiş miydi bilinmez. Fakat bu tanışma, sinema sanatının mihenk taşları olmayı başaran filmlerin ortaya çıkmasını sağladı. Ve Ingmar Bergman ölümsüzlüğü buldu. The Seventh Seal (1957 ) Ölümle konuşmak, tanrıyı aramak, korkuların içinden hiçliğe doğru yürümek, şövalyeler, tiyatro oyuncuları, çalgıcılar, tesadüfler... Ve bütün bunların kombinasyonundan ortaya çıkan bir film. Sinema kariyerinin ilk beş senesinde kısmen otobiyografik filmler yapan Bergman, The Seventh Seal(1957) ile rotasını başka bir yöne çevirir. Kendini bir kenara bırakmadan daha genel sorunlara eğilir ve sembolik anlatımı, varoluşsal alt metni sayesinde muhteşem bir filme imza atarak kendini dünyaya tanıtmayı başarır. On sene sonunda biten bir savaştan kara vebayla baş eden köyüne doğru yola çıkan bir şövalyenin yolda ölüm ile karşılaşması sonunda hayatını ve tanrıyı sorgulamasını konu alan film, sinema tarihinin unutulmaz sahnelerinden birine sahiptir. Yedinci mühür açılır. Bütün sessizliğin içinde ölüm şövalyenin karşısına çıktığında, bir satranç tahtası göze çarpar. Şövalye ölmeye hazır olan vücuduna rağmen, ruhunun derinliklerinde yaşamak istediğini bilir. Ölümü yenen olmuş mudur? Ölüm iyi bir satranç oyuncudur, bunu bilir şövalye duyduğu şarkılardan, gördüğü resimlerden. Ölmek istemeyen ruhu, ölümü satranç oynamaya davet eder. Yenerse, şövalye yaşayacaktır. Fakat, sahiden ölümü yenen olmuş mudur? Ölüm nedir? Ve Tanrı nerededir? Wild Strawberries (1957) The Seventh Seal ile Cannes Film Festivali'nde jüri özel ödülü alan ve dünyaca tanınan Bergman aynı senenin sonunda yine çok başarılı bir filme imza atar. Yalnızlık, ölüme yakınlık, insanın kendiyle hesaplaşması, kısacası geçip giden ve bitmeye yaklaşan bir hayatın insanda bıraktığı kalıntılardır senaryoyu dolduran ve Bergman'ı Oscar adayı yapmayı başaran unsurlar. Fahri profesör unvanını almaya giden yaşlı bir adamın sıradan bir yolculuğunu düşünün. Akıp giden yolların yaşlı adama getirdiği hatıralar, rüyalar ve kâbusların bu sıradan yolculuğu bir nevi zaman yolculuğuna dönüştürmesini hayal edin. Bütün bunları, Bergman'ın sinema diliyle birleştirdiğimizde ortaya çıkan filmin güzelliğini tahmin edebiliriz. Uzamları kat eden bir yolculukta, kendi için ayrılan vakit giderek azalan bir adamın zamanını geri akıtmayı başaran Bergman, özellikle rüya sahnesindeki diliyle rüştünü ispatlamayı başarır. The Silence (1963) Cinsiyet, insanları birbirlerinden ne kadar farklılaştırır? İnsan kendine yakın olanı daha kolay mı anlar ve anlatır? Yazarlar, ki bunlar yarattıkları yeni karakterlerin tanrıları ve tanrıçaları, genellikle kendi cinsiyetinde protagonist yaratma eğilimindedir. Bu eleştirilmesi güç bir konudur ve gerçek anlamda görecelidir. Ingmar Bergman, bu çoğunluğa uymaz. Filmlerinin geneli, kadın protagonistler üzerine kuruludur . The Silence (1963) ; iki yetişkin kız kardeşin birbiriyle ve hayatla olan ilişkilerini konu alır. Kız kardeşlerden büyüğü aklı temsil ederken, küçüğü güzelliğin ve şehvetin yansımadır. Neyin doğru neyin yanlış olduğunu sorgulamaya çalışan Bergman, ahlak normlarının gündelik hayatımızdaki gücüne dem vurur. Bütün bunların iç içe geçtiği film, insanda mükemmelliğin mümkün olmadığını gösterir. Winter Light (1963) Bergman; kendi çocukluğundan hatıraları, kendi problemlerini, dertlerini filmlerine aktarmayı seven bir yönetmen. Elbette her sanat eseri, sanatçısından bir parça taşır. Fakat Bergman'ın filmlerinde bu bir parçayı aşar, kimi zaman. Papaz olan bir babanın oğlu olarak, elbette papazlarla ve inanç ile ilgili bir film yapacak ve bunu en iyi anlatan yönetmenlerden bir tanesi olacaktı. Winter Light (1963); çok sevdiği karısını kaybeden bir papazın dini sorgulaması açısından sarsıcı bir etkiye sahiptir. Diyalog azlığı veya durgun bir akış, çoğu filmi kötü bir sonuca götürürken, Bergman'ın filminde durum farklıdır. Altı dolu bir cümlenin, binlerce kelime yerine geçebileceğini örnekleyen Winter Light (1963) , inanç konusu güzel bir şekilde irdeler. Persona (1966) İnsanlar varoluşlarından beri çeşitli sesleri birleştirerek, birbiriyle iletişime geçmeye çalışmıştır. Çünkü iletişim, türün devamını sağlayacak bilgilerin aktarılmasını sağlayan temel unsurdur. Bu nedenle, özellikle modern toplumlarda suskunluk normalin dışında bir durum olarak kabul edilir. Başarılı bir tiyatro oyuncusu, performans sırasında susma kararı alırsa, etrafındakiler elbette onun bir problemi olacağını düşünecekti. Bergman, en iyi filmlerinden biri olan Persona 'da (1966) seyircisine konuşmama kararı alan başarılı bir oyuncu ile bir hemşirenin uzak bir sahil evinde geçirdikleri zamanı aktarıyor. Kelimelerle ifade edilmesi güç olan film, seçtiğimiz maskelerimizi, seçtiğimiz kelimeleri, seçtiğimiz hayatları sorgulatıyor biz izleyenlere. Shame (1968) "Savaş, iç deşer; savaş, bağırsakları boşaltır. Savaş, teni yakıp kavurur. Savaş, organları bedenden koparır. Savaş, yıkıp yok eder. Ve savaş, insan türünün doğasından gelir." diyor Susan Sontag, Başkalarının Acısına Bakmak kitabında. Bir savaş ki, sadece sana bana kıyıcılık değil. Sadece insana kıyıcılık değil. Bütün dünyaya, uçan kuşlardan yerdeki karıncalara, otlara, nehirlere... Bergman, 1969 yılı Altın Küre ödülüne aday olan filminde bu konuya değinir. Ölümün bu kez soğuk yüzünü gösterir. Ölüm yine karşımızdadır, evet. Fakat, şimdi tanklar, tüfekler kılığına girmiştir. Savaş uçakları kılığına girmiştir ve bu savaş uçağı, savaştan kaçmak için bir adaya sığınan çiftin hayatının tam ortasına düşmüştür. Erkek ve kadının savaşa yaklaşımlarının farklılığını ve dönüşümlerini gösterirken insanı inceleyen Bergman, sinema tarihinin en iyi savaş filmlerinden birine imza atar. Cries and Whispers (1972) Ölmek üzere olan bir kız kardeş ve dört kadın, sinema tarihinin en başarılı kadrajlarından bir kaçı, kırmızı, ihanet, sancılı aile bağları... Bergman sinema kariyerinin ilk başlarında irdelediği ölüm temasını, sık kullandığı kadın karakterleriyle birleştirir. Bu sefer ölüm fiziken karşımızda değildir, ölümün gölgesini varlığından değil, genç bir kadına yaşattıklarından dolayı hissederiz. Bu gölge altında hayatlarına devam eden iki kız kardeşin ve bir hizmetçinin hikâyesidir aslında film ve sevginin organik olarak aile bağlarından mı geldiğini, yoksa dolaylı olarak mı oluştuğunu sorgular. Yapı olarak, The Seventh Seal (1957) , Wild Strawberries (1957) , The Silence (1963) filmlerinin kombinasyonu gibidir. Bergman, artık kendine ait olan sembolik anlatı dilini daha da güçlendirmiş ve geliştirmiştir. Cries and Whispers (1972) , bir nevi Bergman'ın ustalık işidir. Scenes from a Marriage (1973) "Sen ve ben birbirimizi çok şımartmıştık. hava geçirmez bir varoluşun içindeydik. Her şey kusursuzdu. tek çatlak yoktu. oksijensizlikten öldük." Toplumun onlara sunduğu imaja tamamen uyan bir çift. Güzel evlerinin içinde, iyi çocuklarıyla beraber mutlu mesut yaşıyorlar. Fakat, nereye kadar? Bergman, her zamanki dilinin biraz dışına çıktığı bu filmde bir karı-kocanın zamanla birbirinden uzaklaşmasını konu alıyor. Filmi altı ayrı bölümde aktarırken, kadın ve erkeğin dönüşümünü, benzerliklerini ve farklılıklarını, en önemlisi toplumdaki yerlerini sade bir anlatımla inceliyor. Bir evliliğin bitişinin kadının hayatındaki yerini özellikle irdeleyen Bergman, her filminde olduğu gibi ahlaki normları ve toplumsal tabuları sorgulamaktan vazgeçmiyor. Autumn Sonata (1978) Annelik kutsanır. Yaşayan bütün canlılar da bu böyledir. Çünkü anne, seni yoktan var edendir. Anne ile ilişki daha doğmadan kurulur. Ki bu ilişki, başka hiçbir canlının etkileyemeyeceği türden birebirdir, organiktir. Bir kız çocuğu karakterini annesi üzerinden ilerletir, ya ona benzer ya da benzemez. Çünkü ilk ve en önemli örnektir anne, kız çocuğu için. Fakat, anne de bir bireydir ve yaşamına devam edecektir. Toplumsal dayatmalara göre, fedakârlık kelimesinin üstüne yapıştığı anne kavramına uymak zorunda değildir. Fedakar olmamak, sevmemek midir? Bergman filmini tam bu bakış açısıyla oluşturur. Artık yetişkinliğe erişmiş kız çocuğu, başarılı bir piyanist olan annesinden hiçbir zaman sevgi görememiştir. Bu nedenle hiç büyüyememiş, benliğini kuramamıştır. Kariyerinin en önemli yıllarında sahip olduğu çocuğa, maddi olarak tüm imkânı sağlayan anne kızıyla arasındaki sevgi bağını güçlendirememiştir. Bu anne için de yıkıcı bir kayıptır aslında. Şahane diyalogları, Liv Ulmann ve Ingrıd Bergman tarafından canlandırılan karakterleri, psikolojik ve felsefi alt metni, görsel dili ile Autumn Sonata (1978) Bergman'ın en iyi ölümsüzlük formüllerinden biri olarak kabul edilebilir. Fanny and Alexander (1982) Çocuk karakterlerini filmlerinde gözlemci olarak kullanan Bergman, iki kardeşin gözünden aktardığı bu film ile altı dalda Oscar adayı olmayı başarır. Yabancı Dilde yapılan bir film için büyük bir başarı sayılabilecek bu durum filmin dört Oscar’ı kucaklamasıyla devam eder. Bergman, artık bütün dünyanın gözdesi olmayı başarmış bir yönetmendir. Bir kız ve bir erkek çocukları olan mutlu bir aile ve bu mutlu ailede yaşayan tatlı çocuklar... Her şey güzel, evin babası ölene kadar. Babalarının ardından bir papazla evlenen anneleriyle birlikte, papazın evine taşınan çocukların hayatı bir kâbusa döner. Dinin sıkı ritüelleri, sanatın büyüleyici dünyası, ölen babadan duyulan sesler ve çocukların temiz, masum hayatı... Bergman'ın; inancı, iletişimi, sanatı, tanrıyı sorguladığı 180 dakikalık şiirsel filmi seyircisini tamamen içine çekiyor.

YazarınDiğer Yazıları

Bir yanıt yazın Yanıtı iptal et

Editörün Seçtikleri

Welcome Back!

Create New Account!

Retrieve your password