Küresel sağlık, dünya çapında toplumların sağlığı anlamına gelir. Dünya genelindeki tüm insanlar için sağlığın iyileştirilmesi ve sağlıkta eşitliğin sağlanmasıyla yakından ilgilidir. Bulaşıcı hastalıklar, ruh sağlığı ve sağlığın sosyal belirleyicileri gibi konuları içeren küresel sağlık, evrensel olarak sağlığın iyileştirilmesi ve eşitsizliklerin azaltılmasına yönelen bir disiplindir.
Küresel sağlık alanına ilgi duyan okurlarımız için insan topluluklarının sağlığını tehdit eden küresel meseleler üzerine yapılmış hem belgesel tarzı gerçek olaylardan yola çıkan, hem de kurgusal derinliği kuvvetli olan filmleri derledik. İyi okumalar.
Dallas Buyers Club (Yön. Jean-Marc Vallée, 2013)
1980’ler Amerika Birleşik Devletleri’nde yaşayan kovboy Ron Woodroof’un HIV/AIDS tanısı almasıyla başlayan Dallas Buyers Club (2013), hastalığın iyi tanınmadığı o yıllarda bireylerin uygun tedaviye ulaşma ve damgalamayla olan zorlu mücadelesini ekrana taşır. Woodroof, yasa dışı yollarla Teksas’a getirdiği ilaçları benzer durumdaki diğer kişilere dağıtarak hem bireylerin ve toplumun sağlığına hem de HIV/AIDS ile ilişkilendirilmiş dışlanma ve ötekileştirilmeyle mücadeleye önemli katkı sağlar.
Gerçek yaşam öyküsünden yola çıkan film, dünya çapında büyük yankı uyandırmıştır. Dallas Buyers Club, 86. Akademi Ödülleri’nde başrolde izlediğimiz Matthew McConaughey’nin çarpıcı performansıyla kazandığı En İyi Erkek Oyuncu Ödülü’nün yanı sıra pek çok festivalden önemli ödüllerle dönmüştür.
Io Capitano (Yön. Matteo Garrone, 2023)
Günümüzde küresel sağlığın ön plandaki konularından biri olan göç olgusunu ele alan Io Capitano (2023), bizi, Senegalli iki genç Seydou ve Moussa’nın Avrupa’ya uzanan yolcuğuna eşlik etmeye davet eder. Sahra Çölü’nden Akdeniz’in sıcak dalgalarına uzanan bu serüven, gerçek ile hayalin birbirine karıştığı masalsı bir tarzda işlenir. Yaşam uğruna ölümün göze alındığı, varış noktasına ulaşana dek karşılaşılabilecek her şeyin hiçe sayıldığı bu yolculukta; göçün nedenleri, travmatize edici etkileri, geride bıraktıkları ve kocaman bir belirsizliğin içerisinde bir sonraki adımın el yordamıyla bulunmaya çalışıldığı göç atmosferi tüm açıklığı ve acımasızlığıyla gözler önüne serilmektedir.
96. Akademi Ödülleri’nde İtalya adına En İyi Uluslararası Film Ödülü’ne aday gösterilen Io Capitano, yönetmen Garrone’ye 80. Uluslararası Venedik Film Festivali’nde Gümüş Ayı Ödülü’nü kazandırmıştır. Avrupa’da yaşayan Afrikalı göçmenlerin gerçek hikâyelerinden esinlenilen film, dokunaklı olduğu kadar güçlü bir söylem yaratmaktadır.
Sicko (Yön. Michael Moore, 2007)
Michael Moore’un yönettiği ABD yapımı Sicko (2007), ülkenin sağlık sistemindeki aksaklıkların dünyanın önde gelen sağlık sistemlerine sahip Kanada, Fransa ve Küba gibi diğer ülkelerle karşılaştırmalı olarak ele alındığı belgesel türünde politik bir filmdir. Sağlık sistemleri, ülkeden ülkeye büyük oranda değişmektedir. Sağlık hizmetlerinin sunumunun belirleyicisi konumundaki sağlık politikaları, dünya genelinde bireylerin sağlığını doğrudan etkiler ve sağlıkta eşitsizliğin en önemli kaynaklarından biridir. Sicko’nun temel eleştirisi ABD’de uygulanan sağlık sigortası sistemi ve ilaç endüstrisinin sağlık politikalarının belirlenmesindeki kritik rolü üzerinedir.
Küresel sağlık derslerinde izlenmesi önerilen filmler arasında ismi geçen Sicko, kâr amacı güdülen sağlık sistemlerinin sağlık gibi evrensel ve temel bir insan hakkı olarak konumlandırılan bir alanda, politik ve ekonomik tercihler yüzünden aslında ne kadar sağlıksız bir düzene evrilebileceğine vurgu yapmaktadır.
Life In A Day 2020 (Yön. Kevin Macdonald, 2021)
İlk gösterimini Sundance Film Festivali’nde yapan Life In A Day 2020 (2021), 25 Temmuz 2020 tarihinde dünyanın herhangi bir yerinde süregiden hayatın akışında çekilen videolardan oluşan, kitle kaynaklı (crowd-sourced) belgesel türünde bir yapımdır. Günün erken saatlerinde şafak vakti doğum yapan kadınların sahneleriyle başlayan film, günün akışında olup biten yaşantıların görüntüleriyle devam eder. Bireysel perspektiften hayatın dönüm noktaları olabilen olayların, toplumlar ve hatta küresel düzlemden bakınca sıradan gözükebilen nice ortak noktaları vardır. İnsanlar doğarlar, sabahları uyanırlar, âşık olurlar, çalışırlar, hastalanırlar, evlenirler, ayrılırlar, ölürler…
Filmin yönetmeninin “zaman kapsülü” olarak adlandırdığı Life In A Day 2020, gerçekten de zamanın belirlenmiş bir noktasında gezegenin etnografik bir kaydının alındığı, dahası buna araç olarak kolektif bir tekniğin kullanıldığı eşsiz bir yapımdır.
Erin Brockovich (Yön. Steven Soderbergh, 2000)
Julia Roberts tarafından canlandırılan çevre aktivisti ve tüketici hakları savunucusu Erin Brockovich’in gerçek öyküsünü beyaz perdeye aktaran Erin Brockovich (2000), insan eliyle ve ihmaller sonucu ortaya çıkan çevresel etkenlerin toplum sağlığı üzerindeki yıkıcı etkilerini hem sosyal hem de adli yönüyle ele almaktadır. Kaliforniya eyaletinin Hinkley bölgesinde yaşayan vatandaşlarda sulara karışan zehirli krom maddesi nedeniyle tekrarlayıcı şekilde ortaya çıkan kanser hastalığı görülmektedir. Erin’in, bu durumdan sorumlu gaz ve elektrik şirketinin sağlığı tehdit edici madde kullanmayı bırakmak yerine senelerdir bölge sakinlerine ücretsiz sağlık hizmeti sağladığını ortaya çıkarması ile adalete ulaşmak için çetin geçecek bir mahkeme süreci başlar.
Sağlığın hem küresel hem bölgesel bağlamda ne denli politik olduğunu gözler önüne seren Erin Brockovich (2000), aralarında Akademi Ödülleri, BAFTA ve Altın Küre Ödülleri’nin de bulunduğu pek çok sinema ödülüne layık görülmüştür.
Dark Waters (Yön. Todd Haynes, 2019)
Endüstriyel kimyasal atıkların ihmalkâr ve sorumsuzca çevreyi kirletmesinden kaynaklanan sağlık sorunlarını ve bununla ilgili adli süreci konu alan bir diğer film gerilim türündeki Dark Waters (2019)’dır. Suçlamalara konu olan DuPont firmasının en kötü kâbusu olarak adlandırılan avukat Robert Bilott’un gerçek hikâyesinden uyarlanan filmde, fabrikanın bulunduğu bölgedeki çiftlikte nedeni bilinmeyen inek ölümlerinin fark edilmesiyle bu duruma kimyasal atıkların yol açtığı ortaya çıkar.
Akademi Ödülleri ve Altın Küre gibi prestijli ödül törenlerinde ödüle aday gösterilmemesi tepki çeken Dark Waters, tüm canlıların yaşam hakkının hiçe sayıldığı günümüzde, bu uğurda verilen hak mücadelesinde ne kadar karanlık süreçlerin yaşanabildiğini gözler önüne sermektedir.
The Insider (Yön. Michael Mann, 1999)
Hayatımızı etkileyen küresel sağlık problemlerinin en önemlilerinden biri tütün ürünü kullanımı ve bunu ilgi çekici kılmak için elinden geleni ardına koymayan tütün ürünü sektörüdür. The Insider (1999)’da global bir tütün ürünü üreticisi şirketin eski bir çalışanı tarafından paylaşılan şirket sırları ve tütün tüketiminin insanlar için nasıl daha bağımlılık yapıcı hâle getirileceğine yönelik uğraşlar anlatılmaktadır.
The Insider, günümüzde farklı kanallarla öne çıkarılmaya devam edilen tütün ürünlerinin, birey ve toplumların sağlığını en yüksek oranlarda tehdit etmesine rağmen nasıl pazarlandığını tüm kirli yönleriyle ortaya koyması kadar Al Pacino ve Russell Crowe gibi yıldız oyuncu kadrosuyla da dikkati çekmektedir.
