Uzak Doğudan Yansıyanlar: Japon Sineması

Okyanustan habersiz

Bir balık gibi

Zamanın içinde insan

Avuç içi kadar bir fotoğraf karesine sığabilen uçsuz bucaksız bir gelenek, efsane, tarih, din, inanç; hâsılı bir kültür portresini yalnızca birkaç kelimede yahut bir “an”da yansıtma sanatının doğduğu yerdir Japon sineması. Sinemanın diğer topraklardaki öyküsünden farklı olarak o, dünyanın en doğusunda kendine bir ada kurmuş, bu adada sinemayı yepyeni bir sanat olarak doğurmaktansa var olan sanat geleneklerini zenginleştiren farklı bir ayna olarak geleneğe dâhil etmiştir. Bu nedenle Japon sineması, ilk olarak şiirle başlar; yedi hecelidir bu şiirin ilk dizesi, sonra beş ses daha eklenir ve yine yedi kere seslenerek kapanır şiir. Haiku adı verilen, genelde üç dizeden oluşan bu şiir geleneği, Japon edebiyatının yanı sıra resim ve müzik sanatlarına da keskin, kısa, bir o kadar da öz ifade biçimi olarak da yansımıştır. Dolayısıyla Japon sinemasını değerlendirirken izlediğimiz her bir görüntünün, öncelikle şiirsel bir geleneğin süzgecinden geçen bir ilhamın eseri olduğu göz önünde bulundurulmalıdır. Geniş bir tarihe yayılıp günümüze kadar canlılığını ilk günkü gibi koruyan efsanelerin, büyük bir mitoloji külliyatının, şiddete, savaşa, acıya uç noktalarda tanık olan bir tarihin objektifindeki Japon sineması, böylesine zengin bir içeriği sinema sanatına ustaca uyarlayarak sinema tarihine adını başarıyla yazdırmıştır. 1800’lerin ortalarına doğru Lumiere kardeşlerle birlikte ilk defa sinema ile tanışan Japon kültürü, o zamana değin sözlü hikâye anlatıcılığı ve halk arasında yaygın olan yerel teatral gösteriler sergilemiştir. Bu yıllarda kadar fotoğraf ve görüntünün beyazperde üzerine yansımasına aşina olmaya çalışan geleneksel kültür, 1900’lere doğru ilk defa kendi ürünlerini vermeye başlamıştır. Kısa film olarak hazırlanan ilk Japon filmlerinde o güne değin sözlü geleneğin ürünü efsanelerde dile getirilen hayalet hikâyelerini konu edinmiştir. Bu durum Japon sinemasının başlangıcı için şaşırtıcı değildir; zira beyazperdeye yansıyanlar, kabuki ve bunraku adı verilen, müzik eşliğindeki hikâye canlandırmalarının bir benzeridir. 1920’lerde sessiz filmlerle başlayan esas akım, gerçekçi ve fantastik sinema olmak üzere iki farklı anlayışı esas alır. Bundan sonra gelişecek olan Japon sineması da 1950’lerdeki Japon Yeni Dalgası’na kadar temel anlamda bu iki anlayışın üzerine inşa edilmiştir. Nitekim bir yanda Dünya Savaşları, bombalamalar, doğal felaketler gibi tüm toplumun milli hafızasına kazınacak haşin olayları göğüsleyen bir tarih, diğer yanda binlerce yıl titizlikle muhafaza edilen bir inanç geleneği, Japonların gerçekçi ve fantastik sinemada ustalaşmalarının en önemli etkenidir. Ancak bu ustalık, XX. yüzyılın son çeyreğine kadar her iki anlayışı da uç noktalara sürükleyen bir sivrilmeye doğru ilerlemiştir. 30’larda yürürlüğe giren sinema kanunlarıyla birlikte yönetimin müdahilinde propaganda filmleri yapılmaya başlanmış, savaş ve vahşet içerikli filmler, sansürsüz ve oldukça gerçekçi görüntülerle perdeye yansıtılmıştır. Bu dönemde patlak veren II. Dünya Savaşı da tarihsel gerçekliklerin belgeselci bir anlayışla sunulmasının bir başka önemli etkeni olmuştur. Yine aynı dönemde, Japon savaş geleneği olan samuraylar Japon sinemasının belirleyici unsurlarından biri hâline gelmiştir. Pek çok samuray filmi, dünya çapında ilgi görerek tarihsel dokuyu beyazperdeye taşımıştır. Ne var ki 1950’lerle birlikte bağımsız sinemaya ve deneysel çalışmalara kapı aralayan Japon Yeni Dalgası, sinemanın belgesel odaklı yüzünü fantastik kurgulara çevirmiştir. 60’lı yıllarda altın çağını yaşayan ve klasik değerdeki yapımlarını veren Japon Yeni Dalgası, Berlin Uluslararası Film Festivali, Cannes Film Festivali gibi geniş platformlara yayılarak Oscar, Altın Ayı ve pek çok Akademi Ödülü getiren filmlere imza atmıştır. Ancak 70’lerde Japon evine temelli yerleşmeye başlayan televizyon kültürü, sinemanın da durağanlaşmasına neden olur. 1960 yılındaki 1,2 milyarlık izleyici kitlesi, 1980 yılına gelindiğinde 0,2 milyara düşmüştür. Dünya çapındaki ekonomik kriz de sonraki on yıl boyunca deyim yerindeyse sinemanın talihini kapatmıştır. Yine de bireysel çabalar ve yeni yönetmenlerin ortaya çıkmasıyla tüm dünyaya mâl olacak bir tür, bu dönemde yaygınlık kazanmaya başlamıştır: anime. Sinema literatürüne “Japon animesi” olarak kendini kabul ettiren, üstelik oldukça başarılı pek çok yapıma imza atan bu türle birlikte Japon sineması yeniden canlanır. 2000’li yılların başlarında yılda 800’den fazla filmin yayınlandığı dönemler görülmüştür. Bunların yaklaşık %60’ını animeler oluşturmakta ve televizyon dizilerinden uyarlanan filmler yaygınlık kazanmaktadır. Animelerdeki başarı kadar, yine fantastik unsurlardan ve özellikle Japon geleneğindeki hayaletlerden beslenerek kurgulanan gerilim türündeki filmler de dünya çapında bir başarı elde etmiştir. Küresel felaketler, savaşlar ve kriz dönemlerini hariç tutarsak tarihinin başlangıcından bugüne yükselen bir ilerleyiş gösteren Japon sineması, bugün başlı başına özerk bir üslup olarak karşımıza çıkıyor. Bu perdede bir yandan Latin alfabesine fersah fersah uzak bir doğu kültürünün esintileriyle tanışırken diğer yandan yabancısı olduğumuz bir adanın, söz konusu insan, inançlar, duygular ve gelenekler olduğunda hepimizi hayrete düşüren, zekice kurgularla kucakladığını görüyoruz. Sözünü ettiğimiz dönemlere ait özel akımlar, yönetmenler ve eserleriyle daha yakından bakmak için ekibimiz bu ay matineye Japon sinemasını koydu. Alışık olduğumuz batı topraklarının ötesinde, doğunun en ucunda perdeye nelerin yansıdığını gelin beraber inceleyelim. Japon Yeni Dalgası “Anti-Ozu’cu filan değildim. Ama henüz çıkış yapan yönetmenler olarak hepimizin hedefleri vardı. Shochiku’da sivrilen isim Ozu-San idi. Genç yönetmenler olarak bir araya gelip sarhoş olduğumuzda dedik ki, hadi Ozu’nun filmlerine meydan okuyan filmler çekelim.’’ Diyor bir röportajında Japon Yeni Dalgası’nın öncü figürlerinden Seijun Suziki. Gerçekten de Japon Yeni Dalgası, II.Dünya Savaşı sonrası Japonya’sında filmleriyle Japon Sinema tarihinin en ünlü yönetmenlerine dönüşecek olan Akira Kurosawa, Yosijura Ozu gibi yönetmenlerin simgesel, ağdalı, anlatımcı sinemalarına radikal bir karşı çıkıştı. Japon Yeni Dalgası, Kurosawa ve Yosijuro Ozu’nun öncülük ettiği sinemanın kapalı dünyasının keskin ifadelerden kaçınan tavrını, sosyo-ekonomik şartlara karşı olan sinik duruşunu, toplumsal ahlaki kalıpların bireylere ve onların ilişkilerine dair tabulaştırmalarını göz ardı eden anlayışını, anti-gelenekçi bir estetiği, konu seçimini ve amatörlüğü yücelterek eleştirdi. Bunu, daha önce Japon Sineması’nda görülmeyen çıplaklık, açık cinsellik, kaba şiddet, adi suç, uyuşturucu ve alkol kullanımı, polis, yargı, aile gibi otoritelere karşı duruşu malzemelerine katıp bunlardan örtüsüz, direk bir anlatım çıkararak başardı. Her ne kadar filmlerin görsel estetikleri, teknikleri ve temaları arasında ortak geniş bir payda olmasa da, Japon Yeni Dalgası yepyeni bir amatörlüğün, sıra dışılığın, alışılmadığın çiğ enerjisinin sinemasal dilini yarattı ve Japon Sinemasının ifade ve temsil etme gücünü büyütüp çeşitlendirerek özgün görme biçimlerinin önünü açtı. 50’lerde ilk örneklerini The Sun Legend of the End of the Takuguwa Era (1957), Punishment Room (1956) ile veren Japon Yeni Dalgası, 60’larda 2 Oscar adaylığı ve bir de Cannes Jüri Özel ödülü almış olan Woman in the Dunes (1964) ve Branded to Kill (1967) gibi filmlere uluslararası bir şöhrete ulaştı. Akım, 70’lerin başıyla birlikte etkisini yitirse ve önceki iki on yıla göre daha az örneklerle Japon sinemasında yer alsa da, God Speed You! Black Emperor (1976), Throw Away Your Books, Rally in the Streets (1971), Mandara (1971) gibi filmlerle varlığını sürdürmeyi başardı. Koray Soylu Yasujirō Ozu “Tokyo ne kadar büyük baksana! Kaybolursak birbirimizi asla bulamayız.” Shingeki , yani gerçekçi filme gönül veren, onlarca filmin yönetmeni Yasujirō Ozu, özgün üslubuyla Japon sinemasının en önemli isimlerinden biri. Minimalist çalışmaları ile Japon toplumunun geçirdiği köklü değişimi yansıtmaya çalışan Ozu sinemasında batılılaşma, evlilik, aile, kuşaklararası ilişkiler ana tema olur ve yönetmen, orta sınıf Japon ailelerinin gündelik yaşantılarına derin bir sessizlik içerisinde bizi misafir eder. Minimalizmin babası olarak anılan usta yönetmen, üslubuyla birçok yönetmeni de derinden etkiler. İkinci Dünya Savaşı sonrasındaki Japon aile yapısının dönüşümünü gözler önüne seren Late Spring (1949), Early Summer (1951), Tokyo Story (1953) filmlerinden oluşan Noriko üçlemesi, Ozu’nun şahikasıdır. Üçlemenin ilk halkasını oluşturan Late Spring (1949), İkinci Dünya Savaşı sonrası, geleneksel Japon kültüründeki değişimlere odaklanır. Kızının evlilik çağının çoktan geldiğini düşünen bir babanın, kızı Noriko’ya (Setsuko Hara) artık evlenmesi gerektiği mesajını vermesiyle başlayan hikâye, genç kadının babasına bakmak ve evlenip yeni bir hayat kurmak arasındaki ikilemlerini anlatır. Yönetmenin iki yıl sonra çektiği, serinin devam filmi Early Summer’da (1951) yine Noriko karakteri ile karşılaşırız. Film devam filmi gibi olsa da; aynı oyuncular, benzer karakterler ile bambaşka bir öykü anlatılır. Bu sefer filmimiz, Noriko’ya yaşının sorulması ile başlar ve Ozu yine sıradan insanların gündelik öykülerine odaklanarak kültürel yozlaşmayı, aile bağlarını, aşkı kendi minimal, naif tarzı ile anlatır. Serinin son filmi Tokyo Story’ de, bu sefer Noriko karakteri gelin olarak karşımıza çıkar. Çocuklarını ve torunlarını ziyaret etmeye karar veren Shukishi ( Chishū Ryū) ve karısı Tomi’nin, (Chieko Higashiyama) Tokyo’ya geldiklerinde hiçbir şey bekledikleri gibi gelişmez, bu ziyarette yüzlerini güldüren tek şey Noriko ile geçirdikleri zaman olur. Yönetmenin Chishū Ryū ve Setsuko Hara’yla üçlemenin ilk iki filmindeki birlikteliği, bu filmde de devam eder. Büyük tiratların atılmadığı Tokyo Story ’de, tıpkı diğer filmlerdeki gibi anlam sessizlikte saklıdır. Az ve öz konuşmayı seven, dramatik örgüden yoksun oldukça yalın bir anlatım kullanan ve kamera hareketlerine fazla yer vermeyen Ozu, kamerasını genellikle alışılmadık derecede alçak bir konuma yerleştirir. Filmlerinde tatami denilen yer minderini kullanan yönetmenin kamerası, bu minderin seviyesindedir. Geleneksel yapısını koruyarak, birçok filminde bu tekniği kullanır ve bize onun karakterlerini daha yakından gözlemleme şansı verir. Eksilterek anlatmayı benimseyen usta yönetmen, klasik anlatıma prim vermeden sıradan hayatları, daha doğrusu hayatın ta kendisini beyaz perdeye aktarır. Yağmur Karagöz Kenji Mizoguchi Kimimiz sevmeyiz Uzak Doğu Sinemasını. Tabii ki sinemasever olmak demek her tür filme âşık olmak demek değil, bunu kabul etmeliyiz. Sonuç olarak; hepimiz yemek yeriz, fakat pırasayı kim sever? İşte tam da bu noktada, size "Aslında bir denesen çok seversin" diyen arkadaş ben olmak istiyorum. Verdiğim naçizane cesaret ile yola çıkacak olanlar için Japon sinemasının kurucularından biri olarak kabul edilen Kenji Mizoguchi tanıtıyorum. Bu isim, aynı zamanda Bergman ve Antonioni gibi sinema devlerinin referans vere vere bitiremediği filmlerin, alt metinleriyle bizi okumalardan okumalara sürükleyen senaryoların yönetmeni ve plan-sekansın babasıdır. 1898 yılında doğan yönetmen; ne yazık ki çocukluğunu mutlu geçiren şanslı insanlardan değil. Finansal olarak yaşadıkları bir çöküşten sonra babasının büyük ablasını geyşa olarak satması, annesini erken yaşta kaybetmesi, babasıyla arasında var olan sorunlar gibi travmaları aşamayan Mizoguchi; bu yaşadıklarını kesesinde topladı ve her filmine kendinden bir şey kattı. İyi ki de katmış! Ablasının yardımlarıyla güzel sanatları bitiren Mizoguchi, çeşitli işler yaptıktan sonra kader onu yönetmen yardımcılığına yöneletti ve Japon Sineması'nın adımları bu şekilde atılmaya başladı. Pek tabi ki, bu başlangıçta yalnız değildi. Çağdaşı Akira Kurosawa, Yasujiro Ozu gibi büyük yönetmenler ile Japon sinemasını film dünyasında önemli bir pozisyona getirdiler. Bu yönetmenler farklı tarzlarda çalışsalar da, aynı konu üzerinde kafa yordular. Filmlerinde geleneksel Japon hayatıyla, modern hayat arasındaki sıkışıp kalmışlık durumunu yansıtmaya çalıştılar. Mizoguchi'nin diğer isimlere kıyasla anlattığı şeylerde bir artısı daha vardı; geçmişi. Orson Welles'e göre; "Hiçbir övgü, onun için çok aşırı sayılmaz." Bu nedenle; plan sekanslarıyla, başarılı mizansenleriyle çokça övülen, sıklıkla referans verilen filmlerden birinin Mizoguchi'nin Ugetsu (1953) filmi olması bizi şaşırtmamalı. İç savaş sırasında hem ekonomik hem de sosyal açıdan kötü durumda olan Japonya'da yaşayan iki komşu ailenin başından geçenleri konu alan film; ailenin erkeklerini ana karakter yaparak filmi onların kararları üzerinden ilerletir. Bir anlamda film boyunca; öfke, açgözlülük, kışkançlık, şehvet, tembellik, gurur, oburluk alt başlıkları altında yedi günahın neredeyse tümünü işlemiş olan erkek karakterlerimizin ne ile cezalandırılacağını gözlemleriz. Bu film ile Mizoguchi, 1953 yılında Venedik Film Festivali'nde Altın Aslan'a aday gösterilmiş, fakat Gümüş Aslan ödülüne sahip oldu. Böylelikle, Avrupa Sineması'na da kendini tanıtmayı başardı. Daha sonraları Sansho Dayı (1954), Princess Yang Kwei-fei (1955), Street of Shame (1956) gibi filmleriyle kariyerine başarıyla devam etti. Şimdi, Uzak Doğu sinemasına karşı biraz sempati edindiysek eğer, bulduğumuz ilk fırsatta Ugetsu'yu izleyelim derim. Dediğim gibi, aslında bir deneseniz bence seversiniz. Burcu Keskin Akira Kurosawa İmparator lakaplı, Japon ve dünya sinemasının efsane yönetmeni Akira Kurosawa, özgün sinema anlatısı ve sinemaya kazandırdığı yenilikçi teknik ile adını sanatının doğmuş olduğu toprakların ötesine taşıyarak, hem Amerikan sineması hem de Avrupa sineması yönetmenlerine ilham kaynağı olmuş; kusursuz ululuktaki kareleri ile, Ingmar Bergman, Francis Ford Coppola gibi büyük yönetmenlerin kültlerine referans teşkil etmiştir. Seven Samurai (1954), Rashômon (1950) , Yojimbo (1961) ve Dreams (1990) gibi filmleri, yönetmenin filmografisi içerisindeki güçlü temsilciler konumundadır. Kurosawa sineması bir bakıma insanlığın sinemasıdır, var oluşun epik bir tezahürü, insan ruhuna içkin olanın vahşi yankısı ve soluksuz tekrarlanan çığlığıdır. Kurosawa’nın dünya savaşları ve atom bombası faciasına ettiği tanıklık, yönetmenin sinema görüşünü derinden etkilemiştir. Zira siyasi ve politik koşullar ile insanın trajedisi arasındaki derin bağ; yönetmeni bu yabancılaşma ve yalnızlaşma sürecine ışık tutan bir köprü konumuna yerleştirmiş, filmlerinin çarpıcı temalarının ana kaynağı hâline gelmiştir. Japon toplumunun kuralcı ve katı düsturu altında büyüyen Kurosawa’nın hayatında, ailesinin etkisinin oldukça önemli olduğu görülür. Nitekim, Samuray kültürü ile yoğrulan babasının baskıcı tutumu ve sayesinde pek çok sinema klasiğini izleme fırsatı yakaladığı; sessiz filmlerde anlatıcılık yapan ağabeyinin intiharı yönetmeni derinden etkilemiştir. Rashômon ile Oscar adaylığını kucaklayan yönetmen, batı dünyasının Japon sanatını ve sinemasını tanıması açısından sembolik ve büyük bir öneme sahiptir. Gerçekliğin sarsıcı yüzlerini muazzam bir sinematografik perspektiften izlediğimiz filmleriyle Kurosawa’nın her ne kadar milliyetçi temalardan beslenen bir usta olduğu söylense de bu temalar; bir tarihsellik çemberi etrafında tüm dünya halklarının, savaşlarının, kıtlıklarının, caniliklerinin, umutsuzluklarının ve karanlıklarının temalarıdır aynı zamanda. William Shakespeare ve Dostoyevski gibi şair ve yazarların eserlerinden uyarlamalar yapan yönetmen, edebiyat ile sinemayı ortak bir potada eriterek kendine has bir sinema dili ve evreni yaratmayı başarmıştır. Sahne geçişlerindeki yeni teknikleri ve doğa unsurlarını kullanmaktaki sıra dışılığı ile sinemaya çağ atlatan Kurosawa, kusursuz oyuncu yönetimi ve devasa çekim alanlarını kullanmadaki profesyonelliği ile günümüz modern sinemasını etkilemeye devam etmektedir. Teknik açıdan kusursuz olarak nitelendirilebilecek karakter kompozisyonları ve düşük alan derinliğinin kullanıldığı derinlikli kadrajlar, yönetmen sinemasının öne çıkan sinematografik unsurlarıdır. Filmlerinde sıklıkla geleneksel ile modern olanın çatışmasını izlediğimiz yönetmen, dünya savaşlarının yarattığı sosyokültürel dönüşümden beslenerek, eserlerinde anlatısını bu ana çatı üzerine inşa etmekten geri durmamıştır. Sinemasını; kurbağanın ayna kaplı bir kutuya konduğunda, kendi görüntüsünü değişik açılardan seyrederken, hayretler içerisinde salgıladığı sıvının üç bin yedi yüz yirmi bir gün bir söğüt dalıyla karıştırılarak kaynatılmasıyla elde edilen “harika iksir” kıvamında diye tanımlayan* Akira Kurosawa, dünya sinema mirasına kattıklarıyla, çağlar sonrasında hatırlanmaya devam edecek bir sinema dehasıdır. *Kurosawa Kurbağa Yağı Satıcısı, Agora Kitaplığı Elif Düşova Seijun Suzuki Japon yeni dalga akımı olan Nuberu Bagu’nın önemli temsilcilerinden olan Suzuki; yönetmen, aktör ve senaristtir. Filmleri kendine has görsel tarzı ve mizahi yönüyle dikkat çekmiş, nihilist dilini ve özgün yanını ortaya koymuştur. Japon B-filminin en çılgın ve iddialı yönetmenlerindendir. Filmlerinde hikâyeden çok üslup ön plana çıkmaktadır ve yaratıcı üslubuyla yönetmenin kendi çağının ötesinde olduğu söylenebilir. Filmlerinde zaman ve mekân değişim gösterebilmekte, metafizik boyuta geçebilmektedir. Sinema izleyicisi ile filmleri arasında oluşabilen mesafe, filmlerinin sinema izleyicileri tarafından zorlayıcı bulunmasından kaynaklanmaktadır ancak Suzuki filmleri sinematografik açıdan oldukça güçlüdür. Japon sineması için de, dünya sineması için de ayrıcalıklı bir yeri vardır ve filmleri dünya çapında gördüğü ilgiden daha fazlasını hak etmektedir. İlgi Özdikmenli Hayao Miyazaki Gerçekçilik ve fantastik sinema olmak üzere iki kola ayrılmış Japon sinemasında fantastik türün en başarılı örneklerini veren ve 50’lerde ortaya çıkan Japon Yeni Dalgası’nın doğurduğu sanatçılardan biri de anime türünün usta yönetmeni Hayao Miyazaki’dir. Sıra dışı kurguları, eğlenceli üslubu ve nefes kesen görsel teknikleriyle Miyazaki, uluslararası sinema dünyasına “Miyazaki sineması” olarak adını yazdırmıştır. İlk çıkışını Hustle Punch adlı televizyon dizisiyle yapan Miyazaki, 1997 yılında Prenses Mononoke ile birlikte o zamana kadarki en büyük başarısını elde etmiş, bu başarıyı Spirited Away (2001), Yürüyen Şato (2004), Küçük Deniz Kızı Ponyo (2008) gibi filmler sürdürmüştür. Miyazaki yapımlarının temelinde yine köklü Japon geleneğinin uzanmaya devam ettiği aşikârdır. Nitekim ruh, hayalet, doğaüstü güçler gibi unsurlar; bunun yanı sıra geleneksel aile ve toplum yapısı, kırsal kesimlerde yaşayan insanların, büyücülerin ve cadıların karakter olarak bulunması, Miyazaki’nin, eski kültür yapısını modern sanat tekniğiyle bir araya getirdiğinin bir göstergesidir. Anime yönetmenliği dışında ayrıca yazarlık ve manga çizerliği de yapan Miyazaki, aynı üslubu bu alanlarda da sürdürmüştür. Japon gündelik yaşamının bir parçası olan büyülü gerçeklik, Miyazaki’nin çizimlerinde tarihsel bir belge niteliği taşır. Çünkü Miyazaki’nin yansıtmak istediği yalnızca fantastik bir kurgu değil, aynı zamanda Japon geleneğini oluşturan temel unsurlar, yaşam biçimi ve kültürel kimliktir. Dolayısıyla Yürüyen Şato ’da bir cadının evine konuk olurken aslında çağlar öncesi inançların nasıl uygulandığını, Spirited Away’ de hayalet ve ruh inancının modern nesille tanışma öyküsünü izleriz. Ancak Miyazaki’yi gelenekçi bir fantastik kurgu yönetmenine ek olarak, dönemin akımı çerçevesinde de değerlendirmek gerekir; zira kendi mangasından bir post apokaliptik bilim kurgu türünde uyarladığı Rüzgârlı Vadi (1984), gelenekten beslenen olay örgülerinin dışına çıkan yeni ve bağımsız bir üslup arayışındaki Japon Yeni Dalgası’nın başarılı örneklerinden biridir. Rabia Elif Özcan Takashi Miike Bir motosiklet yarışçısından, sinemanın en üretkenlerinden biri hâline evrilen bir yönetmendir Takashi Miike. Zira yılda on kadar film çekme potansiyeline sahip bir dehadır. 1960 doğumlu olan yönetmen, 1991 yılında başladığı sinema kariyeri boyunca yüzden fazla film çekmiştir. Eserlerinde daha çok şiddet temasını işlediği için korku filmi yönetmeni olarak anılsa da, Miike bu tanımlamayı kabul etmemektedir. Gerçekten de sinema yelpazesindeki filmler arasında, sadist karakterlerle dolu olanlar kadar aileye hitap edenler de azımsanmayacak ölçüdedir. Yönetmenin Ichi The Killer (2001) isimli filmi, Quentin Tarantino’nun Kill Bill (2003) filmine esin kaynağı olmuştur. Yönetmenin sinemasında kurgu çok önemlidir ve özgün senaryolar yerine Japon efsanelerinden faydalanır. Miike de Hitchcock gibi, filmlerinde küçük rollerde karşımıza çıkmaktan keyif alır. Yönetmeni şöhrete taşıyan özelliği ise, aşırı derecedeki şiddet ve cinsel sapkınlıkları beyaz perdeye aktarma biçimidir. Şöhretini izleyiciyi şoke eden kan ve vahşet sahnelerine borçlu olsa da, Miike aslında pek çok türde eserler vermiştir. Zebraman (2004), Starship Troopers (1997), The Bird People in China (1998), The Happiness of the Katakuris (2001), Izo (2004), Three … Extremes (2004), One Missed Call (2003) ve The Great Yokai War (2005) bunlardan yalnızca birkaçıdır. Ezgi Ulukoca Hirokazu Koreeda Hirokazu Koreeda, Japonya’nın hala üretmekte olan ve uluslararası anlamda da tanınıp öne çıkmış çağdaş yönetmenlerinden biridir. Yönetmenin ismi, bu yıl Cannes Film Festivali’nde Shoplifters (2018) filmiyle aldığı Altın Palmiye ödülü sayesinde kulağımıza bir kez daha çalınmıştı. Filmlerindeki hikâyelerin her birini kendi kuran Koreeda, çoğunlukla aile içi ve benzeri yakın ilişkileri konu edinerek, insan olmanın farklı hâllerini işlemektedir. Zaman ve değişim kavramlarını da bir köşede tutarak; filmlerinde genellikle “şimdiki zaman”, karakterlerinin geçmişleri ve gelecekleri arasına konumlanmış bir ara istasyon gibidir. Geçmişten gelen belirsizlikler, eksiklikler ve kayıplar onun hikâyelerinin kaynağına dönüşmektedir. Bu konu hakkında Koreeda şöyle söylemektedir : ‘’Filmlerimdeki kişilerin, bir geçmişi ve bir geleceği olan karakterler olarak görüleceğini her zaman hesaba katarım. Ayrıca şunu da düşünürüm ki, filmde işlenen zaman kesiti, karakterlerin geçmişlerinin ve geleceklerinin oluşturduğu bir sonuçtur. İnsanlar onları “şu anda” gibi göreceklerse de, insanların anlayacakları mesele bundan farklı olarak, karakterlerin geçmiş ve gelecek yaşantıları sebebiyle ne durumda olacağıdır. ’’ Sinemaya televizyonda yayınlanmak üzere ürettiği belgesellerle başlayan Koreeda, 1995 yılında bir roman uyarlaması olarak çektiği Maborosi (1995) ile kendi kurmaca film dünyasını oluşturmaya başlar. Bu filmde bir kadının, kocasının anlam veremediği intiharı ardından karşı karşıya kaldığı bir eksik oluş hâlini anlatmaktadır. Usul açısından kimi zaman geleneksel Japon sinemasındaki Ozu stili çekim ve sahneler, kimi zaman da daha yenilikçi bir kamera kullanımı mevcuttur. Koreeda, yeni yüzyılla birlikte filmografisinde kendisine de bir yenilik alanı açar. 2001 yapımı Distance, bu anlamda yeniden keşfetmenin filmidir. Bu filmine kadar belgesel ve kurmaca stillerini ayrı gören yönetmen, ikisini birleştirme girişiminde bulunarak, kendi sesini var etme yolunda cesurca bir yolculuğa çıkar. Hareketli kamerayı çoğunlukla belgeselde, gerçeği an a bağlı kalarak yakalamaya çalışma yolunda kullanırken; bir kurmaca olan Distance (2001)’ta da, yine benzer şekilde oyunculardan gelen duygu durumlarının yakalanmasında kullanır. Filmde, dört kişinin ölen yakınlarıyla olan ilişkilerinin onları geçmiş üzerine bir düşünme sürecine itmesiyle birlikte gelişen, aralarındaki bağları anlamlandırma çabalarından bahseder. Nobody Knows (2004) ise yönetmenin Distance (2001)’ta kamera kullanımı stilindeki çeşitlemelerini ve deneyimlerini olgunlaştırıp tekrardan uyguladığı bir filmdir. Nobody Knows (2004) sonrasında Like Father, Like Son (2013), After the Storm (2016) gibi filmlerinde de oynatmayı sıklıkla tercih ettiği çocuk oyuncular, bu yönden kamerayla da bir tavır yakalama ve keşfetme macerası yaratır. Çünkü Koreeda çocuklardan ezber bir oyunculuk beklemediğini, onların karakteristiklerini yakalamayı amaçladığını ve oyuncuları ona göre seçtiğini belirtmektedir. Koreeda’nın bir diğer dikkat çeken özelliği ise, hikâyelerini gerçek yaşamda karşılaştığı olaylardan etkilenip, yola çıkarak oluşturmasıdır. Distance, rastladığı bir gazete haberinin ardından kurulmuşken; Still Walking (2008) esin kaynağını yönetmenin; annesinin ölümü ardından, onunla kurduğu ilişkisinden alan bir hikâyeye sahiptir. Our Little Sister ’ı (2015) tetikleyen ise, yine yönetmenin babasıyla kurduğu ilişkinin, babasının ölümü ardından yeniden keşfidir. Buna benzer şekilde Like Father, Like Son (2013) da Koreeda’nın, kızının doğumundan sonra büründüğü ruh hâlinden beslenerek oluşturulmuştur. Şura Aydın

Uzak Doğudan Yansıyanlar: Japon Sineması

YazarınDiğer Yazıları

Bir yanıt yazın Yanıtı iptal et

Editörün Seçtikleri

Welcome Back!

Create New Account!

Retrieve your password