Bilimsel açıdan en uzun gece olarak görülen 21 Haziran’ı pas geçerek 15 Temmuz’da, ülkece hiç bitmeyen bir gece yaşadık. Eminim o gecenin nasıl bittiğine dair çoğumuzun bir fikri bulunmamakta. Daha önce sadece filmlerde izlediğimiz, kitaplarda okuduğumuz, birileri anlatırken dinlediğimiz ve Ortadoğu ülkelerinde her gün gördüğümüz bu olaylara o gece bizzat şahit olduk. Başımızdan jetler geçerken yarınımızı düşünmek için hiç fırsatımız olmadı. O an ne olacaksa olsun ve bitsin istedik.
15 Temmuz’da Türkiye’de ‘Bi’ Şey Oldu’ ve biz kendimizi yeni bir tarih yazımının içinde bulduk. O yüzden bu listede içinden darbe geçen filmleri derlemeyi tercih ettik. Ülke olarak tarihimiz boyunca yaşadığımız bu en kötü günü ardımızda bıraktığımızı düşünmek isterken sizleri listemiz ile baş başa bırakıyorum. Tek ihtiyacımız olan şey sevgi. Birbirimize olan saygımız daim olsun…
1. Sen Türkülerini Söyle (1986)
Şerif Gören imzalı 1986 yapımı filmde, Hayri (Kadir İnanır) işlediği siyasi suçlardan dolayı 12 Eylül darbesi sonrasında girdiği cezaevinden yedi yıl sonra çıktığında hiçbir şeyi bıraktığı gibi bulamaz. Hayri’nin ailesi başlarına gelen her şey için onu suçlu tutar, arkadaşları Hayri ile birlikte bir zamanlar savundukları siyasi fikirleri terk ederek kendilerine yeni bir hayat kurmuştur. Film, 12 Eylül sonrası değişen toplum yapısını anlatırken, olanlara eleştirel bir gözle bakmayı ihmal etmiyor.
2. Dikenli Yol (1986)
1986 yılında Zeki Alasya yönetmenliğinde çekilen filmin başrollerini Kadir İnanır ve Hülya Koçyiğit paylaşıyor. Üniversite yıllarında karıştığı bir suçtan dolayı hapse atılan Hüseyin (Kadir İnanır), yine onun gibi suçlu olan Yadigâr’ı abisinin evinde saklamak ister ve bu olay abisinin ölümüne neden olur. Yıllar sonra çıkan af sonucu evine dönen Hüseyin yaşadığı büyük buhran sonrası hayata alışmaya çalışacaktır.
3. Av Zamanı ( 1988)
Erden Kıral’ın 1988 yılında yönetmenliğini yaptığı Av Zamanı, dönemin siyasi durumundan kaçıp adaya yerleşen bir yazarın hikâyesine konuk ediyor seyirciyi. Cunda Ada’sında şahit olduğu bir olay sonrası kaçmaya çalıştığı geçmişinden kurtulamadığını fark eden yazar, burada karşılaştığı dul bir kadının ona ilham verişi ile tekrar yazmaya başlar. Senaryosunu Ferit Edgü’nün kaleme aldığı eser, dönemin 2. Ankara Film Şenlikleri’nde En İyi Film ödülünü alarak Berlin Film Festivali’ne kabul edilmiştir.
4. Bütün Kapılar Kapalıydı (1990)
1990 yılında Memduh Ün’ün yönetmenliğini yaptığı filmin başrollerini Aslı Altan ve Uğur Polat paylaşıyor. Film, altı yıl boyunca cezaevinde kalan Nil’in (Aslı Altan) tahliyesinin ardından dışarı çıktığında 12 Eylül askeri darbesi sonrası bozulan düzene alışma çabası ve eski kocasından kızını almaya çalışma hikâyesini anlatıyor. Film, 1990 Ankara Uluslararası Film Festivali’nde En İyi Senaryo, En İyi Kurgu, En İyi Görüntü Yönetimi başta olmak üzere birçok ödüle layık görülmüştür.
5. Eylül Fırtınası (1999)
Atıf Yılmaz’ın yönetmenliğini yaptığı Eylül Fırtınası, 12 Eylül darbesine şahit olmuş bir ailenin yaşadıklarını çocuk bakış açısıyla anlatmayı seçmiştir. Başrollerini Zara ve Tarık Akan’ın paylaştığı film; annesi gözaltında, babası kaçak durumunda olan bir Metin ‘in polis tarafından Bozcaada’da yaşayan dedesi Hüseyin Efe’ye (Tarık Akan) teslim edilmesinden sonra ikili arasında geçen süreci konu edinmektedir.
6. Vizontele Tuuba (2004)
2004’te Yılmaz Erdoğan tarafından yazılıp yönetilen Vizontele serisinin ikinci filmidir. Vizontele Tuuba, 80’li yıllarda Türkiye’nin doğusunda siyasi karışıklık içinde bulunan bir kasabada olup bitenleri anlatır. Kütüphanesi olmayan kasabaya, bir kütüphane müdürünün gelişiyle kasaba hareketlenmeye başlar. Kasaba halkının bir kısmının canla başla çalışarak kütüphaneyi inşa etmeye çalışırken bizler hikâyeyi yine bir önceki filmde olduğu gibi her işe koşuşturan Emin (Yılmaz Erdoğan) odaklı izleriz.
7. Babam ve Oğlum (2005)
Çağan Irmak’ın belki de en güçlü dramatik yapıya sahip filmi Babam ve Oğlum 12 Eylül darbesinden yakın bir şekilde etkilenen ailenin hikâyesine konuk eder seyirciyi. Sol görüşü benimsemiş olan Sadık (Fikret Kuşkan) ailesiyle siyasi görüşlerinin ters düşmesinden dolayı görüşmemektedir. Sadık, eşini çocuklarının doğumu sırasında kaybeder ve dünyaya gelen oğlu Deniz’i tek başına büyütmeye çalışır. Bir süre sonra ise oğlu için baba evine dönmek zorunda kalacaktır. Her şey güzel gidiyor gibi gözükse de ters giden olaylar ailenin peşini bırakmayacaktır.
8. Eve Dönüş (2006)
Ömer Uğur’un yazıp yönettiği 2006 yapımı filmde politikayla alakası olmayan, tek dertleri evlerine aldıkları eşyaların taksitini ödemek olan ve bunun için fazla mesai yapmak zorunda kalan Esma ( Sibel Kekilli) ve Mustafa (Mehmet Ali Alabora) ile çocuklarının hikâyesi olarak izlemeye başladığımız filmde işler tersine dönecektir. 12 Eylül darbesi gerçekleştiğinde başlanan tutuklamalar sonucu bir gece evlerine yapılan baskın sonucu tutuklanan Mustafa’nın eve dönüşü anlatılır.
9. Beynelmilel (2006)
Sırrı Süreyya Önder’in senaristliğini yaptığı filmde , Önder yönetmen koltuğunu Muharrem Gülmez ile paylaşıyor. Filmde 12 Eylül askeri darbesi sonrasında ilan edilen sokağa çıkma yasağıyla işleri sekteye uğrayan bir grup çalgıcı, yasağı deldikleri bir gece yakalanmaları sonucu jandarmalar tarafından tutuklamak yerine askeriyenin resmi orkestrası konumuna getirilir. Bu durumlarından bağımsız olarak dönemin değişen toplumsal düzeni hicivli bir şekilde anlatılır. Beynelmilel, o günlerin kasvetli ve boğucu havasını aşırıya kaçmadan sıcak, mizahi ve naif bir dille anlatmayı seçen filmlerden biri.
10. Zincirbozan (2007)
Adını 12 Eylül askeri darbesi sonrasında bazı siyasi isimlerin götürüldüğü Çanakkale’nin Lapseki ilçesinde bulunan Zincirbozan adlı askeri üstünden alan film, 2007 yılında Atıl İnaç tarafından çekilmiştir. Buz dağının görünmeyen kısmındaki olan bitenleri, darbenin arkasında Amerika’nın olup olmadığını ve bütün bu olayların arkasındaki asıl parmağı aramaya çalışıyor film. Hakikatleri hangi ölçüde anlattığını bilemesek de döneme ayna tutmaya çalışan cesur filmlerden biri olarak listedeki yerini alıyor.
11. O. Çocukları (2008)
Senaristliğini Sırrı Süreyya Önder’in, yönetmenliğini ise Murat Saraçoğlu’nun yaptığı 2008 yapımı film, 12 Eylül sürecini farklı açıdan; bir çocuğun kendisine ve ailesine sirayet eden olaylarla birlikte anlatıyor. Hazan’ın annesi ve babası aynı siyasi suçtan dolayı aranıyordur; fakat yakalanma gibi bir niyetleri yoktur. Bunun önüne geçebilmek için deniz yolu ile İtalya’ya kaçacaklardır ama kızlar Hazan’ı götürebilme gibi bir imkânları yoktur. Kızlarını bırakıp kaçarlar ve daha sonra İtalya’dan gelecek bir kadın Hazan’ı yanına götürmeye çalışacaktır.
12. Bu Son Olsun (2012)
Orçun Benli’nin yazıp yönettiği film, 12 Eylül darbesine mizahi bir yönden yaklaşarak dönemin havasını gerçeklerden sapmadan seyircinin seyrine sunuyor. Film, sokakta kalan beş evsiz arkadaşın, sokağa çıkma yasağı ilan edilen 12 Eylül 1980 sabahının ardından trajikomik bir şekilde cezaevine konulmalarını ve sonrasında başlarına gelenleri anlatıyor.
13. Eksik (2015)
Daha önce oyuncu profiliyle tanıdığımız Barış Atay’ın ilk uzun metraj filmi olan Eksik, 12 Eylül darbesinin ardından parçalanan ve kendi kabuğuna çekilen bir ailenin otuz yıl sonra gelen iç hesaplaşmasının hikâyesi konu alıyor. Bir anne ve iki oğlu arasındaki bozulmuş ilişkiyi irdeleyen film, geçmişin parçalarını birleştirmeye ve ailenin yaralarını sarmaya çalışıyor.
14. Demirkırat: Bir Demokrasinin Doğuşu (1991)
Türkiye’nin yakın tarihine ayna tutan on bölümlük bu belgesel dizisini Mehmet Ali Birand, Can Dündar ve Bülent Çaplı hazırlamıştır. Belgesel, 1946 ve 1961 yılları arasındaki Türkiye’deki çok partili yaşama geçiş süreci ve 27 Mayıs darbesi üzerine yoğunlaşır. Demirkırat ismi, Demokrat Parti’ye yakıştırılan ‘Demirkırat Partisi’ benzetmesinden gelmektedir.
Dizi Bonusları
15. Çemberimde Gül Oya (2004-2005)
Daha çok sinema filmleriyle tanıdığımız yönetmen Çağan Irmak’ın yönettiği tarihsel gerçeklere dayandırılmış bir televizyon dizisidir. 70’li yıllarda okullarda yaşanan siyasi olaylarla karşılaşan Yurdanur ve Mehmet’in nice zorlukla mücadele ettikleri dizi bir aşk hikâyesinin ardında Türkiye’de yaşanan tarihe yakından tanıklık ediyor. Yurdanur’un repliğinde söylediği gibi; “Türkiye’yi sevmeyi anlat birilerine, birileri bunu hep yanlış anladı çünkü.”
16. Hatırla Sevgili (2006-2008)
60’lı yılların Türkiye’sinde yaşanan siyasi olayların ve o olaylar çerçevesinde etkilenen hayatların hikâyesini anlatıyor Hatırla Sevgili. Farklı siyasi görüşlere sahip iki eski dostun, ayrılan yolları çocuklarının birbirlerine âşık olmasıyla birleşir. Ama yine kavuşmalarına izin vermeyen ve her durumda karşılarına çıkacak olan sıkıntılardan dolayı kavuşmaları zora düşen bir aşk hikâyesi yanında değinilen tarihsel detayları Türkiye’nin tarihine tanıklık etmeye müsaade ediyor.
17. Seksenler (2012 – ?)
2012 yılından beri TRT’de yayınlanan ve 80’li yılları mizahi bir dille izleyiciye aktaran dizi, döneme klasik bir Türk aile hayatı üzerinden ayna tutar. Yaşanan askeri darbenin öncesi ve sonrası ve günümüz şeklinde anlatılan dizide toplumun geçirdiği değişiklikler abartıya kaçmadan anlatılıyor. Sit-com ve dönem dizisi olarak sınıflandırılan bu yapım, dönemin zorlu yaşam koşullarını mizah yoluyla azaltmaya çalışıyor.
